ai nhớ món này: cà chua chưng dùng chấm rau diếp

nghe mỡ lợn hẳn nhiều người "eo ôi"
nhưng mà hay nhá, món cà chua chưng này
cứ phải là mỡ heo, là tóp mỡ mới ngon thật ngon

(1)

Ở khu tập thể nhà cấp 4 trường Kinh tế [Kinh tế kế hoạch, nay là Kinh tế Quốc dân], nhà nào cũng có một vườn rau nhỏ "tăng gia". Tôi nhớ Mẹ trồng nhiều món lắm, từ mấy thân mía to cao mập mạp tới đủ loại kiểu rau ăn lá: ngót, mồng tơi, đay, dền, và cả xà lách.

Xà lách hay diếp, người lớn trong nhà gọi vậy, là giống rau cũ giờ rất khó nhìn thấy ngoài chợ. Mỗi cây rau khum khum như trái bưởi Diễn ngót nước, lá mong manh, không chú ý chút là nát liền các tấm lá. 

Rau đó ngọt, mỏng mà giòn. Ăn canh riêu, từ riêu cua qua riêu cá gặp rau đó đi kèm mấy bạn rau gia vị khác làm thành rổ rau ghém, ngon lắm. Mà chẳng cứ là canh riêu chua chua, ngay cả dưa cải muối chua nấu cá trê hay ninh xương, cũng rau diếp đó ăn kèm, cũng rất ngon. Rồi nữa là không cần tính bạn đồng hành là tô canh, rau đó ăn sống như là một thành phần rau giá kèm cho bữa tươi bún chả, bún nem, rất hạp. Rồi nữa nữa là mâm cơm cúng Tết nhà nghèo thời bao cấp, tất không thiếu đĩa rau sống trong đó nổi bật các lá diếp.

Và có một món mà tôi nhớ rất rõ, xà lách chấm xốt cà chua chưng.

(2)

Hành hương thái lát mỏng hay bằm rối, bắc chảo làm nóng, dùng mỡ lợn phi thơm hành đó. Cà chua, quả lớn lột bỏ vỏ và bớt hạt, quả nhỏ có khi cứ thế bổ đôi bổ tư và chỉ cần bỏ phần lõi trắng, cho vô chảo mỡ hành đảo một hồi tới mềm và dậy thơm thì chêm thêm nước. Làm mặn rất đơn giản, vài hạt muối hoặc như sau này phổ biến gói bột canh/bột gia vị [Hải Châu] thì dùng chút bạn này. Ai thích đậm thì ngay trước khi tắt lửa bắc chảo mới chêm một hai giọt mắm cốt. 

Bếp nhà thời bao cấp hầu như ai cũng có âu mỡ lợn. Cao cấp hơn chút thì có phần tóp mỡ để dành. Tóp mỡ tham gia món xốt cà này thì càng tuyệt.

Xốt cà chua chưng nếu có xíu hành lá điểm xuyết thì thêm đẹp, thêm thơm. Nhưng không có thực cũng chẳng sao vì hành hương phi lúc trước cũng đủ dậy vị dậy hương rồi.

Tôi nhớ ngày trước bữa "tươi" mùa đông có một đĩa khoai tây rán, một bát cà chua chưng, một đĩa rau diếp kèm thêm mấy cọng hành trắng chẻ. Có khi lại có thêm một phần cà chua sống bổ cau, rắc mấy hạt muối. Chèm chẹp, ngon và lành. 

(3)

Thời nay khá giả hơn xưa, nhịp sống vội vã hơn xưa, tính người ỷ lại máy móc và nói chung là lười biếng hơn xưa. Thế nên có nhiều món nhà nghèo ngày xưa cứ thế mà dần dần đi vào quên lãng.

Hôm rồi có mớ diếp ngon xin từ vườn nhà Bắc Ninh. Lại có âu nhỏ đựng mỡ lợn do chính tay Mẹ làm cho con gái, rồi một hộp nhỏ tóp mỡ cũng là quà từ bếp của Mẹ. Cà chua, hành hương, hành lá cũng xuất xứ vườn nhà Bắc Ninh bày ngay trước mặt. TL bảo, thế thì mình làm xốt cà chua chấm rau diếp.

Cà chua chưng có tạo mặn là bột gia vị [Hải Châu], nhưng lại ỷ thêm chút ngọt từ bột rong biển cùng đậm đà của bột cá thay cho mắm cốt. Còn về đặc hay loảng, nhiều ít nước bổ túc chảo phi hành xào thơm cà chua là do ý mỗi người.

Món chấm diếp ngon và lành là một chuyện. Hay hơn nữa là tôi bỗng nhớ lại cả một đống chuyện cùng hình ảnh về khu tập thể Kinh tế ngày xưa. 

* Note ghi thêm: món nhắc nhớ ngày xửa ngày xưa là vậy, giờ ai ăn chay vẫn có thể làm món, đơn giản là bỏ qua tóp mỡ, dùng dầu thực vật thay cho mỡ lợn, vậy thôi :-)