quả chanh - lemon & lime

Chanh (quả/trái)

chanh vàng ~ lemon ~ citron jaune [F]

chanh xanh ~ lime ~ citron vert / lime [F]

chanh vàng / lemon & chanh xanh / lime

* Vài tên gọi / loại chanh: chanh cốm, chanh Thái, chanh Nhật

(1)

Quả chanh thì ai cũng biết. 

Phân biệt căn bản đầu tiên phổ biến nhất có lẽ là cặp đôi chanh vàng / chanh xanh.

Còn sau đó thì có thể kể những câu chuyện dài không dứt về các giống loại họ nhà chanh, từ miền đất này qua miền đất này, từ đặc sản bếp núc này sang truyền thống ẩm thức khác.

Thế nên có những loại chanh đặc biệt gắn liền với những món ăn hay truyền thống ẩm thực nhất định:

- chanh Nhật yuzu

- chanh Thái magrut

Rồi ở Việt Nam, với hiểu biệt nông cạn của tôi thì ít nhất tôi biết chanh cốm, chanh đào.

Ngày bé đọc truyện về một ông lạc nơi đảo hoang, tôi còn ấn tượng mãi với tên gọi chanh yên, và cho tới giờ thú thực là tôi vẫn chưa rõ túm lại quả chanh đó là thế nào, có chi đặc biệt (!)

Từ Hà Nội, tôi còn phân biệt chanh Bắc, chanh Nam. Bạn thứ hai này nói là Nam nhưng từ đất miền Trung trở vào đã thực phổ biến, có vị giống trái chanh xanh - lime. Từ lâu tôi thích bạn này lắm, thi thoảng than ngắn thở dài với TL, làm thế nào kiếm được hảo hảo bằng hữu để nhờ người ta thi thoảng gửi cho nửa sọt chanh ăn dần thì hay nhể.

Trong khi ngại ngùng chưa tìm ra được một đầu mối như thế thì mỗi dịp cô em đi công tác hai miền Trung - Nam hay có bạn bè từ những vùng đó ghé qua Hà Nội chơi bời, công tác, không hiếm dịp chúng tôi dặn dò nhớ mang ra Hà Nội một ít chanh xanh nhá.

Thời gian mắc kẹt vì covid ở xứ người, tôi mới khám phá ra một bạn chanh mới - Meyers, chanh lai ghép cho vị cam quýt, vỏ mang tang tang, mọng căng nước và thơm vô cùng.

(2)

Hà Nội tháng Sáu nắng nóng tưng bừng. Hàng xôi và hàng quả uể oải kêu nóng, kêu bán chậm. Tôi ngó sang bên đường thấy một cậu chàng chạy xe máy hai sọt - không phải sọt nan như của mấy bác thồ xe đạp ngày xưa mà là khung sắt chắc nịch - bán chanh và mận. Mận ghi giá 15K - mười lăm ngàn đồng một cân, còn chanh thì không một dấu chỉ.

Mấy cô hàng xóm xúm vào mua chanh. Tôi nhìn cảnh đấy thấy hay hay, gọi ới sang bao nhiêu. Xong rồi băng qua đường làm một túi lớn hai ký. Chanh đó cứ để ngăn tủ mát, dùng cho mấy việc bếp núc thì ít mà vệ sinh thì nhiều. Hương chanh tươi mới thơm mát một góc bếp, chỉ nghĩ đã thích chí rồi! Mà mua dạo vậy mới biết các bà các cô ngồi sạp ở chợ tiểu khu kiếm bộn tiền thế nào, bình thường tôi đưa tờ tiền hai mươi ngàn đồng đổi lại được đâu chừng sáu bảy quả. Mua lẻ của mấy chị gái bán rau còn đắt hơn nữa.

Tôi hỏi cậu bé, chanh này từ đâu. Nó bảo Đà Lạt, rồi thêm câu giải thích, chanh Bắc/chanh ta phải chờ mấy bữa nữa. Mấy hôm trước có người xuỳ xuỳ, chanh bây giờ toàn là chanh Tàu. Tôi chẳng biết đằng nào mà lần, cần thì dùng thôi.

(3)

Mấy năm trước, quà chanh xanh miền Trung và miền Nam hiếm và quý.

Có vài lần tôi than phiền với TL không gạ được ai để đặt một tải chanh từ miền Trung nhể. Người ta hò nhau chung hộp carton mấy món mắm, chứ nào có ai đòi mua chanh và ớt như tôi đâu.

Sau rồi giao thương phát triển, có lần cô em đồng nghiệp mang cho tôi túi chanh không hạt mua ở Coop Mart Hà Đông, tôi giữ ăn dè giờ nhớ lại thấy mình có bao tội nghiệp.

Thời gian gần đây thi thoảng tôi may mắn nhặt được bịch chanh Đà Lạt vị lime ở ngay trong siêu thị nhỏ Vinmart dưới tầng. Không còn rón rén dè dặt nữa. Hoan hỉ dùng, thế thôi!

Chuyện hay nhất bữa nay là TL tìm được nguồn đặt hàng mới. Chanh xanh Limca từ giỏ hàng rau củ đặt trang trại trên Mộc Châu, ruột thế nào chưa rõ, còn vỏ trái mỏng căng mọng coi đã thích rồi!

(4)

Chuyện quanh các quả chanh, quanh việc tìm mua chúng là vậy. Còn về công dụng thì kể cả ngày cũng không hết.

Tôi nghe được mấy mẹo thế này: 

- Bí mật đẹp da (ít nhất là đúng với một người mà chồng của cô ấy là người quen của TL - lòng vòng quá!): mỗi tối pha một cốc nước chanh có vắt một giọt mật ong và uống.

 

- Góp phần đấu tranh chống bệnh táo bón: ăn cơm (tối) xong pha cốc nước chanh với nửa quả chanh, tuyệt đối không thêm đường, uống chay và uống chua.

Đấy là mẹo nghe được, còn mẹo thực tế áp dụng, tôi dùng quen trong thời gian ở Mỹ vừa rồi, thấy tác dụng thực tốt: món chanh ngâm mật ong, và thêm nữa có khi là bổ túc bạn gừng.

Gần đây hơn cả, do chăm chỉ ép nước, TL thử nghiệm không ít kết hợp trái quả, trong đó có kha khá lần dùng tới chanh - từ chanh vàng qua chanh xanh. Với một số món ép, sự hiện diện về vị của bạn quả này quả là tuyệt diệu!

(5)

Chuyện dùng chanh thế nào còn nhiều lắm. Hôm nay lục lại note cũ từ 2011 này, bổ sung chơi chơi vậy cái đã, hì :-)

chanh xanh Limca trong bịch rau Mộc Châu 6/2021