phải sống

(1)

Ngày đầu tiên lên núi, trong cuộc điện thoại theo lệ mỗi tối với hai cụ già ở Bắc Ninh, tôi được nghe từ Mẹ một tin buồn. Tôi nghe. Sững sờ. Rồi mấy ngày tiếp theo là chấp choáng, là chới với.

Nhà rừng sau nắng gắt là mưa to gió lớn suốt cả một ngày. Dấu tỏ duy nhất của thứ mang tên sức sống là một gia đình hummingbirds mẹ và con thi thoảng vè vè lượn lờ gần chỗ máng nước đường.

Bạn đời kêu mệt. Tôi cũng bải hoải tấm thân. Rồi cái psy của tôi bỗng chực nhạy cảm với tin tức thời sự, đặc biệt mấy món chính trị chính em xứ này qua tường thuật của mấy nhà đài mà bạn đời thường xuyên theo dõi.  Không rõ có phải vì tất cả những điều đó cộng lại với nhau mà tôi đâm ra bẳn gắt, mặt mày không đến mức sưng sỉa nhưng lúc nào cũng chực "lên cơn".

ống khói lò sưởi rỉ nước, à thì tìm thợ :-/)

(2)

Sau một ngày mưa gió, trời tưng bừng nắng nhưng không quá nóng. Bác thợ cả Sean với hai cái máy to đùng tiếp tục công việc san ủi nền đất cho dự án sugar house.

Hết mưa đồng nghĩa nhà hết dột, dấu vết nước rỉ nếu không để ý tôi thậm chí không nhìn ra. Còn ông lão nhà ta thì hài lòng khi thấy có vẻ như bọn ong bắp cày đã rời bỏ cái tổ của chúng ở mép ô đất đang được phát quang.

Tôi nhìn mảng tường gạch với dấu vết lờ mờ của nước rỉ. Tôi nghe bạn đồng hành than phiền sao cơn mệt vẫn chưa qua. Rồi tôi nhìn đôi bàn tay "nát bét" của mình, do vết cào của đám gai cây cỏ, và do cả bị côn trùng châm chích. 

Lão Tiên sinh phát hoảng khi biết tôi bỏ qua động tác kiểm tra kỹ lưỡng quần áo mỗi khi kết thúc ngày làm việc vườn tược của mình. Ông nói, chỉ một con bọ cũng đủ khiến tôi tham gia đội ngũ khổng lồ các nạn nhân của Lyme disease. 

(3)

Tôi nhăn nhở, quá muộn rồi ông ơi. Mấy năm qua số lần tôi nhảy choi choi vì bị bọ và muỗi cắn ngoài vườn quả là không đếm xuể. Mà nếu coi các biểu hiện của bệnh này rồi áp vào trường hợp của bản thân, có khi tôi mắc rồi không chừng. Thôi thì, từ nay tôi sẽ chú ý hơn.

Rồi tôi nghĩ lan man về những chuyện và những vật xung quanh. Bọn ong bắp cày vẫn có thể quay trở lại. Mưa to thì nhà vẫn dột, cho tới khi chúng tôi tìm được bác thợ tốt. 

Mấy hôm nữa, các bạn chim hummingbirds sẽ bắt đầu hành trình di cư ngàn dặm. Mấy tháng nữa, chúng tôi sẽ có nhà nấu mật và ông chủ nhà sẽ không còn phải chịu cái cảnh lo ro ngoài trời tuyết canh cái bể nhựa phong đang sôi. 

Các vấn đề sức khoẻ của chúng tôi, phần vừa là chịu áp chế bởi thầy và thuốc, phần là do thái độ sống chủ động của chính chúng tôi điều tiết. Sự căng thẳng thường trực psy của tôi ít nhiều có thể được chính tôi xoa dịu, bằng những động tác đơn giản, tỷ như nếu thấy radio bắt đầu với Tổng thống... thì tôi đây sẽ biến tắp lự ra một xó miễn nhiễm mọi âm thanh.

Cuộc sống vẫn tiếp diễn. Chu trình sinh-lão-bệnh-tử dù ta biết hay không biết, thích hay không thích, vẫn trong vận động. Tôi chẳng phải tín đồ đạo này đạo nọ, nhưng tôi tin rằng, sống ở cõi đời này giống như một sự, một việc. Lê lết nó hay chủ động phối hợp với nó, đều là do lựa chọn của chính tôi.

banalité du mal

Đôi ba năm trước, có một vài khoảnh khắc nào đó trong/của ngày, tôi lảnh lót giờ còn ai đọc Tocqueville (?!)

Hôm nay, vô tình thấy chủ đề bản tin của ông già Lawrence the banality of cruelty, tôi tức thì liên hệ công thức bất hủ của Arendt.

Hồi bé, đi học, tôi được dạy rằng, con người bản tính thiện. Trưởng thành, tôi tự học và trịnh trọng kết luận, con ngươi bản tính ác.

Giờ, mỗi ngày một già-đi, tôi tự hỏi, liệu có phải tôi, chúng ta đang ở trong quá trình không ngừng vươn tới và hoàn thiện của thứ mang tên đỉnh-cao-của-cái-ác. 

ngoảnh đầu ngó tháng tư

quà tặng tháng Tư
sau một Fan Ho thị dân, giờ tôi khám phá
Portolano ngoài-hệ-thống

Điểm nhấn trong bảng tổng kết tháng Tư của tôi là tôi ốm. Người ngợm lờ đờ thì hoá thành đầu óc lơ mơ, rất chi là ngộ.

Phần lớn thời gian tháng Tư chúng tôi sống ở nhà rừng. Tôi chỉ xuống núi đôi ba lần, khác với bạn đời ngày nào cũng phải chạy xe lên lên xuống xuống ít nhất là đôi ba bận.

Cai nghiện cafe trở thành một trò cười. Mỗi sáng tôi đều đặn hai cữ nước nâu, uống xong rồi thì gật gù, từ mai mình sẽ khác. Trà, từ xanh qua đen, từ Tàu tới ta qua Tây, giờ chẳng cần nhã pha trong ấm hay bình lọc mà là, trong hầu hết các trường hợp, tương thẳng vô cái bình vốn dùng đựng cafe mang đi. 

Tôi cặm cụi khâu khâu vá vá. Phần là chữa trị mấy món áo quần cũ có tuổi đời xê dịch từ hơn mười đến gần hai mươi năm. Phần nữa là khâu mới món này vật nọ. Hoan hoan hỉ hỉ xách cái túi bé xinh xinh hay lùng thà lùng thùng một thân quần vải ghép Châu Phi là một chuyện, quan trọng hơn là một cảm giác vui vẻ, khe khẽ, nhẹ nhàng, trong suốt quá trình thủ công đó.

Vườn từ nhà biển lên nhà rừng được chuẩn bị cho vụ trồng rau và hoa mới. Tôi gần như chưa chạm tới vườn Nhật Bản, nhưng cuốc dọn, làm cỏ và xới đất cho hai khuông vườn rau, chuẩn bị cho vườn phúc bồn tử mới được quy hoạch, phát quang một miếng đất to mà chưa biết sẽ làm gì trên đó thì tính ra đã là hòm hòm. 

Tháng Tư rồi, tôi bỏ ra gần một tuần đọc và nghe về Đức Thánh Cha. Có một vài thời điểm, tôi nghĩ vẩn vơ rồi liên hệ công thức "Chùa là cái Thiện của làng". Rồi lại nhớ đến đối sánh Chúa với ông tổng của James Talarico cùng hình ảnh mang tính tưởng tượng rằng thì là mà Chúa thời nay bị gán nhãn "a single, childless hippie". 

Tháng Tư năm nay, nhìn thấy mình già đi, tôi không ngâm nga Olga Bergon nữa. Mà là khe khẽ đọc René Char. Tôi nghĩ, tự thân điều này đã là một biểu tỏ cho quá trình tôi-đang-già-đi. Nhớ những chuyện xưa cũ tưởng đã rơi vào quên lãng. Cùng một câu chuyện nhưng giờ mình nhìn khác đi. Thêm nữa, có thể do môi trường sống của tôi thay đổi, cảnh quan nhà rừng làm tôi nhớ đến Char, đại loại thế.

Mà lạ lắm, nhân đọc Char nghĩ quàng sang John O'Donohue. Trong một môi trường ngột ngạt bởi các tin tức thực giả lẫn lộn và phần lớn tin tức nếu không phải là mang tính tức thời chớp giật giật gân thì là hung hăng chính tà tư tưởng hệ, đọc các tác giả xưa cũ bỗng hoá thành tạo cho bản thân một kết giới an lành, tự tại.

tự tay phát quang, có thể đây sẽ là một góc vườn rau gia vị

biển đồng đặt ở phố Hàng Đồng

các khay ươm đi từ biển lên rừng

mở lối đi mới cho máy xén cỏ và ATV

i'm afraid of americans & lake illinois

Vế đầu là tên một bài hát của Bowie, biểu đạt một phản ứng trước sự xuất hiện, lần đầu tiên, của Mắc Đô-nầu ở đảo Java. Vế sau là liên quan đến một cái hồ to và tuyên bố của ngài thống đốc của cái bang có cái hồ đó.

Bữa trước, lúc làm thủ tục nhập cảnh ở JFK, tôi có chút "nhạy cảm" trước bản mặt lạnh như tiền và các câu hỏi công thức không cảm xúc của ông cán bộ. Xong thì ouf, hoá ra mình [nhạy cảm] thái quá. 

Nhưng rất mau, chưa đến nửa ngày sau, tôi lại thấy mình như là khán thính giả bất đắc dĩ của một tấn trò đời 24/7. Ngu, ác, tham lam và cuồng tín, đó là những gì tôi thấy.

Tôi đề nghị bạn đời, khi chơi giải ô chữ thì ông nhớ hạ âm lượng hoặc nếu được là tắt radio đi nhá. Buổi tối nếu thấy ông ngồi trước cái tivi thì con giời biết thân biết phận ngồi im ở phòng khách chính, tránh xa các âm thanh nhà đài. 

Hôm nay, tôi phá lệ, chạm vào đường link bạn đời gửi cho. Câu hỏi đầu tiên của tôi dành cho ông sau khi coi đoạn clip là, đây có phải là sản phẩm [của] AI. Rồi tức thì sau đó, tôi ồ à hiểu ra.

Hôm nay, sau một tuần quay lại xứ sở này, tôi thấy mình cười to, cười thoải mái, cười như một "con dở" khi ở nhà một mình.

Vì thế giới này không còn những Orwell, những Foucault, những Freire... lũ người hiện đại đành phải hài lòng với chút khoảnh khắc u mặc bất đắc dĩ mang tên Lake Illinois a :-/

ông lão, giá đỡ và mặt sàn

Bạn đời bị viêm khớp, tật chứng theo thời gian thì dần dần xấu hơn. Kêu ca phàn nàn rõ nhiều nhưng khác ông bạn đầu bếp tống thuốc giảm đau vô tội vạ thì ông rất chi là ra dáng vẻ, tui đây luyện tập. Tôi theo dõi thì thấy, ông chăm chỉ nhất hồi liền đâu vào đấy, và thế là lại một chu trình đau và kêu đau - tập tành tý xíu - không làm gì cả. 

Bữa qua, tình hình có vẻ tệ. Ông rời giường khó khăn, mặt mày chưa cạo rửa, chân chưa xỏ tất, vẫn là áo cộc quần cộc, sẵn sàng bên người hai cây gậy đỡ chuyên cho mùa tuyết và điện thoại báo trước phòng khám, rằng thì là mà thấy một lão quái dị bước vô, tức ông đây, chớ có kêu cảnh sát. 

Sau nửa ngày bận bịu với phòng khám ở thành phố, ông trở về nhà nhà rừng với một giá đỡ hỗ trợ việc đi lại. Tôi động viên, cố gắng, cố gắng. Ông gật gù ừ cố gắng. Rồi thở than, cái giá này làm hỏng hết mặt sàn nhà. Nghe đến câu than này của ông, tôi bỗng nhớ chuyện tiếu lâm về đôi trẻ đi trên đường bị ngã xe, cậu chàng sau khi đứng dậy thì dựng phắt cái xe và săm soi xem có trầy xước chi chi mà bỏ mặc cô bạn gái vẫn nằm rên trên đất. Rồi tôi trộm nghĩ, không rõ đây là chuyện tính người hay ông lão nhà ta đây chưa đau đến độ quên hết mọi sự ở trên đời.

Sự già-đi có thể tỷ lệ thuận với tinh thần buông-bỏ. Nhưng cũng có thể già đi ta vẫn già đi, và sở cầu sở hữu và chấp bám thì vẫn cứ nguyên dạng trong tâm trí của chúng ta a :-)

2025 bắt đầu như thế nào

Cảm giác tổng thể về khoảng đệm thời gian 2024 vắt sang 2025 của tôi là burnout. Ghi nhận này không hàm ý phàn nàn hay lo lắng chi chi, đơn giản là một đánh giá chủ quan kiểu "của mình về ta" :-)

Chất lượng cuộc sống, ít nhất là ở Hà Nội và vài địa phương tôi Miền Bắc tôi đi qua những ngày cuối 2024 vừa rồi, có vẻ như đi xuống theo một đà không thể kiểm soát. Đi đâu cũng gặp công trường, từ nhà dân ôm đường núi tới các khối bê-tông khổng lồ giữa lòng đô thị. Ô nhiễm không khí trở thành đương nhiên. Trên đường, người ta đi lại và hành xử "khi tham gia giao thông" tuỳ tiện và vô lối. Còn bên các bàn nước, bàn ăn, các cuộc trò chuyện vẫn bị thống trị bởi chủ đề tiền bạc - thước đo vĩ đại cho con người của bạn, thành đạt của bạn, giá trị của bạn. 

Tôi chào đón năm mới với một trận ốm kéo dài mà cho tới giờ vẫn chưa chạm chương hồi kết thúc. Tôi kiên nhẫn đợi cho tới khi mọi chuyện trở nên tốt hơn. Và trong khi đợi, thời gian của ngày được chia thành các mô-đun: ôm gối co quắp ngủ cho qua cơn khó chịu, tay khư khư hộp giấy để đối phó nước chảy ra từ mũi, hay có khi là ngồi trước ấm trà ho sù sụ và ra vẻ nghiêm túc suy tư về cái sự-già-đi được chừng mươi phút thì hết kiên nhẫn ngó sang màn hình coi trên mạng nhân dân đu cái chen [trend] gì. 

Nhân chủ đề cuối này, tôi rất ngạc nhiên khi đâu đâu trong vũ trụ iu-tu-bi [youtube] cũng thấy người ta chào mừng năm mới 2025 với những cam kết hay tụng ca no buy, buy less, underconsumption, low spending, frugality. Nếu chỉ coi một hay hai iu-tu-bơ [youtubers] thì câu chuyện thật "thú vị", xem chừng bốn năm vị tôi liền cảm thán sao mà "hay ho", còn hơn nữa thì tôi bị "quá tải". Tôi có cảm giác, phần lớn những người đang cổ suý cho xu hướng này thực chẳng có triết lý quái gì mà đơn giản chỉ là đu-chen cùng làm màu tăng thu nhập. Và về mặt này, họ chẳng khác chi các youtubers khác đang khoe núi quà Giáng sinh hay thành tựu restock từ đồ ăn tới mỹ phẩm của mình trên cõi mạng. Tất cả là để được chú ý, được coi mà điểm tựu thành sẽ là tiền thu nhập chủ kênh gia tăng :-)

Tôi không lên gân lên cốt hạ quyết tâm này hay ra cam kết nọ to đùng chi chi cho 2025. Nhưng tôi nghĩ mình đã rõ cần [làm] gì. Nếu phải tóm gọn thì chủ đề của năm sẽ là tiết giảm, giữ/có chừng mực trong sinh hoạt và làm-thay-vì-nói. Từ quan hệ [xã hội] tới [sở hữu] đồ vật, tôi đặt mình ở trạng thái tạm ngưng, gần như không hẹn hò gặp gỡ chi chi và gần như không mua sắm gì cho bản thân (quần áo, sách). Tôi cũng cần nhiều quan tâm và cả một thái độ nghiêm túc hơn đối với nếp ăn uống. Rồi nữa là quay trở lại thực hành các bài tập một cách đều đặn thay vì ngắt quãng và tuỳ hứng như trong năm rồi. Và cuối cùng là quay trở lại thói quen ghi chép hàng ngày, với sổ và bút, và đương nhiên là bằng tay rồi :-)

dọn dẹp một cái mặt tủ
loại bỏ đống tạp nham và chỉ giữ lại đôi ba món

tạm biệt một áo váy Bianco Levrin
chưa từng được bóc mác, và đương nhiên chưa từng mặc

phố cây dưới kia thật hấp dẫn
nhưng chúng mình tập nói "không" (?)

một vạn gạch đầu dòng về bầu cử (4): tiền báo và dư âm

(1)

Bernie Sanders thuỷ chung nhắc đi nhắc lại cảnh báo rằng đảng dân chủ đã/đang bỏ rơi tầng lớp cần lao. Chris Murphy, một người "vừa phải" hơn rất nhiều ông cụ già đến từ Vermont, cũng hơn một lần cảnh báo, nếu tôi nhớ không lầm là cách đây hơn hai năm, việc ông tổng và đoàn đội của ông ấy quá say sưa với thành tựu tạo công ăn việc làm và phát triển cơ sở hạ tầng mà bỏ quên vấn đề cơm áo gạo tiền thường nhật của những người dân Mỹ bình thường. 

Chính trị gia là vậy. Còn những kẻ phàm dân bên bàn ăn, họ cũng có những thảo luận, tranh luận và kết luận mà điểm chốt không khác mấy ý kiến của Sanders và Murphy. Tôi nhớ cuối hè năm trước, ngồi hiên nhà biển chén bữa tối đãi khách, nhân chuyện hai vị khách kể chuyện ông con rể đang bận bịu công việc democratic strategist thì ông chủ nhà thọc ngang một câu, đại ý là đám dân chủ quá tự phụ và đầu óc trên mây trên gió, xa rời đời thường vốn đang bị tiết nhịp bởi tốc độ phi mã của giá cả. 

(2)

Giờ bầu bán xong rồi, mọi thứ đều rõ. Dư âm trong đảng con lừa xem ra cũng đa tầng đa sắc đa tông. Trong đó có những tiếng nói trách móc và đổ lỗi cho ông già đang ngồi ở ngôi nhà trắng, rằng thì là mà ông cứ tham bám ghế, thành ra mới có tình cảnh vận động tranh cử trong vội vã như vừa rồi.

Tôi ngủ gà ngủ gật, nghe được cái ý kiến này xong thì tỉnh liền. Vì buồn cười. Đổ lỗi là việc dễ nhất ở trên đời, suy nghĩ và rút ra bài học thì rất nhọc nhằn, giữa dễ và khó, bạn sẽ chọn cái chi (?)

joël

(1)

Liền mấy đêm cuối tuần rồi, tôi có những giấc mơ mảnh đoạn về Joël và cảm giác khi tỉnh giấc sau đó là vừa quen lại vừa lạ. Nói quen là vì tôi đã có một năm thời gian vật lý kết giao bằng hữu với anh; còn nói lạ là chúng tôi không có liên lạc đã hơn hai mươi năm .

Tôi cứ nghĩ mãi liền mấy hôm đó, tại sao lại là Joël. 

Rồi ồ à, vì sự kiện ngày Bảy tháng Mười.

(2)

Để đến trường học từ phố Beccaria, tôi có hai lựa chọn: bus hoặc metro. Tất nhiên là còn một phương án thứ ba: rảo bộ, việc tôi thi thoảng vẫn làm khi bà con đột nhiên đình công hoặc có khi đơn giản là tôi dở hơi cao hứng làm việc khác bình thường.

Gare de Lyon cứ như vậy trở thành quen thuộc. Lần đầu tôi ra đó là được một chị thực tập sinh người Việt dẫn lối chỉ đường. Bữa sau ra đó, tôi lơ mơ, rẽ phải rẽ trái tiến trước lùi sau, mình làm sao đây. Và tôi đã gặp Joël như vậy.

Joël là một trong nhiều người Pháp, người Paris dễ thương mà tôi gặp và quen biết trong thời gian học ở Sciences Po Paris. Tôi tốt nghiệp đại học được mấy tháng thì đã thấy mình ở xứ người lạ lẫm, vừa lơ ma lơ mơ lại vừa "điếc không sợ súng", ai hỏi thì nói, ai bắt tay bắt chân thì cũng hoan hỉ kết bằng hữu. 

(3)

Trước khi gặp Joël, không tính việc đọc Arendt - đặc biệt là về Eichmann, sự biết của tôi về người Do Thái giới hạn ở những chuyện kể của Mẹ, và nếu có một tên gọi, một danh tự tôi có thể bật ra tức thì thì đó luôn là Elbe, dòng sông trong một tiểu thuyết về thời kỳ quốc-xã mà Mẹ đọc khi đó. 

Joël dễ thương, em trai của Joël cũng dễ thương chẳng kém. Chúng tôi đi rạp xem Uyên ương hồ điệp, coi xong thì ngồi cafe tán gẫu. Anh này làm việc cho đoàn phim, kể ra một đống chuyện thú vị và có không ít là hài hước. 

Họ có em gái đã kết hôn và chuyển về sống ở Israel. Người anh em trai này nói cũng muốn làm như em gái, sở dĩ anh còn chưa quyết định là vì luyến tiếc tựu thành sự nghiệp mới đạt được ở Pháp thì ít nhưng bất mãn với chính trị và đường lối quân sự ở Israel thì nhiều. Còn cha mẹ của họ thì ở giữa hai nơi chốn.

Tôi hỏi Joël, vậy Anh muốn gì? 

(4)

Thời điểm đó, Joël đã đủ tư cách luật sư. Anh nói có cửa ngỏ công việc ở toà đại sứ ở Paris nhưng không tính toán điều này vì không muốn sau lưng có người dõi theo. Joël có thể say sưa nói về đời sống ở kibbutz nhưng cũng có thể đồng thời rõ ràng trong phê phán của mình về đàn áp, chiếm đóng và bạo lực. Tôi lơ mơ hiểu có một mâu thuẫn tình cảm ở Joël, yêu "dân tộc" và văn hoá của mình nhưng không thích giới chính trị gia lãnh đạo quốc gia. 

Sau này, tôi biết Joël đã rẽ sang một ngả hoàn toàn phù hợp và phản ánh con người, thái độ sống cùng giá trị đạo đức của anh: nhân quyền. 

Cũng sau này, rời rạc trong sợi dây thời gian, nhân học hay đọc một điều gì đó liên quan, tôi nhớ đến Joël và tức thì liên hệ những chuyện kể của anh. 

(5)

Sau sự kiện ngày Bảy tháng Mười năm trước, tôi có nhiều cảm xúc mâu thuẫn về bản thân sự kiện và chuỗi các sự kiện tiếp sau đó.

Bỏ qua sự bất khả trong việc trả lời câu hỏi pro hay con, tôi biết rõ một điều là con người có thể thật là đẹp và cũng có thể thật là xấu xí; và đáng tiếc là giờ đây cái ác đã trở thành chủ lưu, bất luận ở "kẻ gây tội ác" hay "nạn nhân" tuỳ theo cách họ được gọi tên hay tự định vị bản thân. 

Những tháng rồi, tôi gần như bỏ qua những tin tức liên quan đến Israel và/hay Gaza, đến những tranh luận và tranh chấp trong các campus ở xứ này. 

Nhưng sau mấy giấc mơ hôm rồi, tôi chợt tự hỏi bản thân, liệu có hy vọng gì nếu có nhiều người Israel không hung hăng, không "diều hâu" mà hiền hoà, dễ thương như anh em Joël.

arizona: polacca

Tôi nghe nhiều chuyện về người Hopi từ ông lão nhà ta, người vài chục năm trước đã có một kỳ nghỉ-trải nghiệm đặc biệt ở khu bảo tồn của cộng đồng này. Nhưng cứ phải là tới tận nơi, nhìn tận mắt, nghe tận tai thì tôi mới có được phần nào hình dung về những hậu duệ của người Pueblo/Anasazi.

Tôi không ham du lịch, lười và ngại thấy mình ở địa phương xa lạ vì sợ những điều bất tiện khi không ở trong khu vực an toàn quen thuộc. Nhưng chuyến đi này, đặc biệt là cuộc đi dạo ngắn chừng một giờ đồng hồ ở khu làng cũ của người Hopi ở First Mesa, thật là đáng giá. Đó không phải là một trải nghiệm - khám phá có tính gây sốc, thức tỉnh hay khai sáng theo kiểu tức thì, bất ngờ. Từ Chinle qua Mesa Verde tới Polacca, tôi thấy mình ở trong một nhịp, một đà tiến tự nhiên và chậm rãi của sự làm quen về một thế giới khác. Và theo một cách rất lạ, tôi như được mời, được khuyến khích nhìn lại chính bản thân, chính thế giới của mình.

nhìn từ lối vào làng của người Hopi - First Mesa

Hopi Cultural Center

đường đất đến Polacca - đi mãi không bóng người
đột nhiên có cảm giác rất chi là "true crime"

yêu ngài chăm

(1)

Chuyện của mấy tháng trước, ông giáo sư Mỹ nghe một học trò người Việt năm nay tốt nghiệp kể chuyện đang tìm khách sạn gần trường để cha mẹ nghỉ lại khi qua đây dự lễ ra trường của con gái thì bảo, việc gì phải vậy. Ông mời hai vị phụ huynh ngụ ở nhà mình trong thời gian họ ở Connecticut. Với điều kiện, một điều kiện duy nhất: không được nhắc tên ngài cựu tổng trong nhà của ông.

Tôi nghe chuyện này xong thì vừa ngạc nhiên lại vừa buồn cười. Tôi biết vợ chồng ông giáo sư không thích ông Trump, nếu không nói là ghét cay ghét đắng, nhưng phản ứng đến mức này thì thật là lạ. Còn buồn cười thì là vì cái điều kiện ông đưa ra có chút phần hung hăng con trẻ tính. 

Còn đang thắc mắc trong dạ như thế, tôi đã liền biết nguyên lai. Trong chuyến đi Việt Nam trước đó, ông giáo sư được gia đình một cô học trò người Việt khác mời qua nhà ăn tối và sau đó là đi ba-đi búp [bar/pub] thưởng thức trình diễn nhạc Jazz. Nhà đó đại gia tiền mới, leng keng loảng xoảng oách lắm. Ở quán rượu, con trai trưởng, tức anh trai của cô học trò lúc này vẫn đang ở Mỹ, trịnh trọng làm một cái đít-cua dài ngoằng và kết thúc bằng câu, cả gia đình chúng cháu ai nấy đều hết mực yêu ngài Tổng thống Donal Trump.

Anh chàng đó hẳn là không biết ông giáo "anti-Trump" đến mức nào. Tôi nghe xong giải thích thì chỉ thiếu nước cười té ghế. À thì ra là vậy. 

Không rõ có phải cô học trò có cha mẹ qua Mỹ dự lễ tốt nghiệp đã kỹ càng dặn dò phụ huynh, hay do họ thờ ơ chính trị và cóc quan tâm ông Chăm là cái ông nào, mà thời gian mấy ngày họ ở nhà của ông bà giáo thì tuyệt nhiên chẳng động bàn chuyện bầu cử ở xứ cờ-hoa nói chung và ngài cựu tổng nói riêng. 

(2)

Nếu không có sự dịch chuyển địa lý, và cả đời sống cá nhân, thì tôi hẳn cũng chẳng buồn để ý xem ở xứ mình có bao nhiêu người hâm mộ, ngưỡng mộ, ủng hộ ông tổng thống thứ 45 của nước Mỹ này.

Theo giải thích của cô em trong nhà cùng vài quan sát vụn vặt qua thời gian của chính bản thân, tôi hiểu đại khái, và rất chủ quan, là thế này: Trump đồng nghĩa "anti-China", do đó là bạn của Việt Nam; Trump là tỷ phú, gì gì cũng có rồi nên giờ làm chính trị [tổng thống] là vì nước Mỹ chứ không phải do mưu cầu lợi lạc cá nhân - nắn nót theo kiểu xứ ta thì là "Tổ quốc là trên hết", vĩ đại quá còn gì; rồi Trump giàu có, đẹp trai phong độ, lại vợ đẹp con khôn, thật đáng ngưỡng mộ a..., đại khái là một danh sách dài bất tận của các điểm A cộng. 

Ở trong Việt Nam là vậy. Còn trong nước Mỹ này, ở nhiều người gốc Việt thì lý lẽ có vẻ sâu sắc và đậm đà màu lý luận hơn nhiều. Chính trị, chính sách, tư tưởng hệ, các giá trị, vân vân mây mây nói và nghe cả ngày không hết. Tôi mơ mơ hồ hồ hiểu được rằng nhiều người vốn thuộc thế hệ "chạy nạn" 1975 và sau đó là "thuyền nhân" mang trong mình và truyền cho cả con cháu mình suy nghĩ chắc định rằng dân chủ thì là thân cận cộng sản nên cộng hoà mới là tốt, rồi dân chủ thì bao đồng lấy của mình chia cho chúng nó [các chương trình phúc lợi], rồi dân chủ thì lố quá đà với nào BLM nào LGBTQ +, rồi nữa dân chủ mở toang cửa cho tội phạm luồn vào nước Mỹ cướp việc làm, ngồi không ăn rỗi hưởng trợ cấp, gây đầy rẫy tội ác... Thoáng nghe, nhất là qua các câu chuyện cụ thể người thật việc thật thì... có vẻ có lý a. 

Ở cả đây và kia, từ nước Mỹ vòng về Việt Nam, tôi còn đọc ra được một cái nguyên cớ mang màu tâm lý mà chẳng có đầu óc duy lý nào có thể đối đáp lại được: tính khác thường và sự phấn khích. Một ông nhà giàu vàng sáng chói, tay vung ra vung vô, nói to và liên hồi phong cách kịch nghệ gia thì rõ ràng là hay ho hơn một chính trị gia già lụ khụ ngủ gà ngủ gật. Một đám chính khách nói năng điềm đạm, chuẩn chỉnh và rất đỗi bình thường, ở đây không tính các vị cực-tả nhảy chồm chồm, thì rõ ràng là thật tẻ nhạt so với cái thế giới của các tình cảm chính trị luôn trong trạng thái được kéo căng, bị kích động bởi các thủ lĩnh ma-ga. Người ta thích ông Trump là đúng rồi còn chi.

Mà đồng bào ta thích, yêu rồi thậm chí là cuồng Trump thì đa dạng sắc thái và tông bậc lắm. Kiểu bà bán thịt ngoài chợ, anh lái xe chạy đưa khách du lịch đường rừng là yêu thích hồn nhiên, vì ông ấy là tỷ phú ra tay giúp dân, vì ông ấy chống Tàu. Ở một cực khác, đám giáo sư tiến sĩ ở trường đại học thì phức tạp hơn nhiều, giải thích của họ lẫn lộn nhộn nhạo đủ mọi lý luận, kiểu như một tự do mới, trật tự [thế giới] mới, đại diện tiếng nói chúng dân và vì chúng dân (không phải "dân tuý" nhá)... Ở tầng giữa lửng lơ là các anh chị em chuyên nghiệp khối/lĩnh vực tư nhân bụng đầy chữ nghĩa, tỏ ra cực kỳ thông minh và khá giả tiền tài, không che đậy tham vọng giàu hơn nữa, nổi bật hơn nữa, giải thích của họ vừa giống bà bán cá và ông lái xe lại vừa sâu sắc màu lý luận cùng tư tưởng hệ phi thường nghiêm túc xoáy sâu vào sự xấu xí, nếu không nói là "đồi bại" của bọn cánh tả, đặc biệt là nhóm cấp tiến, làm rối loạn xã hội Mỹ quốc xa lắc lơ nước Việt xứ mình. Ở nhóm cuối này, đa số dùng câu từ phức tạp và màu mè chữ nghĩa chẳng thua gì đám học thuật quốc doanh, nhưng một số thì lại cay độc và chợ búa, tỷ như nghe con mẹ đó cười đã thấy đĩ thoã [ý kiến của nhiều chị em trong một diễn đàn trước bầu cử 2016 về bà Harris]

(3)

Hôm trước tôi gặp một chị thuộc nhóm vờ-cờ mới, một người yêu ngài Chăm vô điều kiện. Bà chị không màu mè lý lẽ, cũng chẳng uốn éo gồng mình tỏ ra ta đây thông minh thông thái, cứ hồn nhiên Trump là số một. 

Bởi vì cuộc gặp mặt của chúng tôi không chỉ là chớp nhoáng nên bên bàn ăn rõ ràng là có vô khối thời gian để mà rủ rỉ. Nhân thế thì tôi nghe ra một trong nhiều cái lẽ của cái sự yêu ngài cựu tổng của bà chị.

Chị bảo giờ bọn nhập cư đầy đường, toàn là tội phạm. Chị lại bảo khu chị sống mấy năm trước yên bình lắm, giờ thì người nhan nhản, toàn bọn nhập cư. Rồi theo một cách vô cùng chi tiết, chị dẫn trường hợp một cô nhập cư nào đó đẻ liền tù tì bảy đứa con và ngồi rung đùi ở nhà hưởng trợ cấp xã hội. Tôi nghe vậy thì gật gù, nước Mỹ tử tế nhể. 

Chuyện dừng lại ở cô có bảy đứa con. Tôi lơ mơ biết khu bà chị sống là khu nhà giàu, có đi qua đó thì hẳn mỗi năm cũng chỉ đôi lần nên không chắc được tương phản trước và sau theo mô tả của bà chị đậm đà và mang tính đe doạ đến đâu. Chỉ biết, có hai ông giáo người Mỹ nghe xong thì cười tủm tỉm. Một ông bảo, đặt vấn đề thế này thì miễn tranh luận luôn. Ông khác thì, ở cái khu đó nếu thấy ai đó có bộ dạng của người nhập cư thì hẳn là do đám cư dân nhà giàu thuê để vệ sinh nhà cửa hay chăm sóc vườn tược đi. 

(4)

Thành phố biển nhỏ nơi tôi sống cùng bạn đời được xếp vào nhóm địa phương nghèo của tiểu bang Connecticut. Có rất nhiều người làm việc ở đây nhưng dứt khoát không sống ở đây. Lại có nhiều người vì yêu thích ẩm thực lặn lội từ mấy trấn nhà giàu xung quanh tới đây ăn tối nhưng dừng xe trước quán là đưa chìa khoá cho valet, ăn xong ra cửa lấy lại chìa khoá từ valet rồi trèo lên lái xe đi thẳng, tuyệt nhiên chẳng có nhu cầu nhìn ngó cái thành phố rốt cuộc bộ dạng ra sao. Nếu hỏi tại sao, dám chắc số đông sẽ nói là sợ, lúc đầu là sợ người Mỹ da đen, sau là sợ người nhập cư. 

Một góc của thành phố sát biển là khu nhà giàu. Từ chừng ba năm trở lại đây, đại khái là sau đại dịch Covid-19, có một chuyện gây bức xúc cho cư dân khu này mỗi khi hè về: một nhóm người, lúc đầu là sửu nhi nhưng sau có thêm cả bọn người lớn, cưỡi xe máy phóng lượn vèo vèo và hú còi ầm ĩ. Bà con bực lắm, kêu ca ầm ĩ cả lên nhưng cảnh sát không dám truy đuổi đám đó vì sợ các anh hùng tổ lái hung lên đâm húc vào đâu thì bỏ xừ. 

Nhìn những khuôn mặt và bộ dạng của các anh hùng này, tôi chủ quan nghĩ chắc họ cũng cùng một xếp hạng cư dân như mình: dân nhập cư. Đoán định đó của tôi hè này được khẳng định chắc chắn, vì rất nhiều anh hùng cắm cờ nước mình ở đằng sau xe máy của họ, không tính Puerto Rico (không hẳn là nhập cư) thì có rất nhiều cờ Guatemala và Ecuador.

Tôi nhìn đám anh hùng tổ lái và bất chợt thòi lòi trong đầu một suy nghĩ, cứ dư-lày thì chỉ có ngài Trump mới xử lý được nhể. Rồi tức thì tôi nhớ ra cái tư cách của mình và hết nghĩ luôn.

(5)

Quay trở lại với mạch suy nghĩ bình thường và nghiêm túc.

Mỗi ngày trôi qua tôi thấy thêm rõ ràng tương phản của "hai" nước Mỹ: một của bình thường, và do đó hẳn dễ bị coi là tầm thường; và một của tiêu cực mang tính huỷ hoại, huỷ diệt từ trong tư tưởng qua lời nói đến hành động. 

Và đúng như nhiều tổ sư triết gia Hy Lạp xưa đã từng đề cập, bản chất con người dễ yêu thích, tôn phò và thực hành cái "ác" hơn là cái đối lập của nó: thiện lành!

first of may

Tôi có một tháng Tư kỳ quặc. 

Trong khi chưa kịp "tiêu hoá" các tầng ý nghĩa của các sự kiện của tháng đã qua thì tôi thấy mình tự nhớ nhắc hai cái tên: Nhậm Hiền Tề và Bee Gees.

Tôi tìm thấy trong giỏ đồ linh tinh cái loa mini Chico mang cho vài năm trước. Trong phòng khách cũ tràn ngập âm thanh mang sắc màu hoài niệm của First of May. Tôi nhắm mắt, và thấy khung hình một psy tối tăm sâu không đáy của một First of May khác.

Tôi đã từng rất yêu thích Bee Gees. Tôi đã từng có một đoạn dài thời gian bị ám ảnh bởi First of May.

Giờ, tất cả chỉ đơn giản là một nhắc nhớ, một chuyện cũ được ghi lại!

thế nào là tự do: một ghi chú cho riêng mình

vội vàng xếp đồ lên núi, trừ tài liệu thì quên đủ thứ
trời lạnh quá nên phải mượn giày, mượn áo, mượn mũ
tranh thủ giờ nghỉ giúp ông lão nấu mật phong

(1)

Là khi mình không thấy mình mắt đỏ quạch, mồm miệng khô khốc và hôi rình, da tay da chân khô ráp, tóc các sợi dính bết lại với nhau.

Là khi trong nhà liền đôi ba tuần không có cảnh bếp lạnh tanh và đến bữa, nếu không phải là đi ra ngoài ăn thì sẽ là cò kè mặc cả xem ai phụ trách việc lấp đầy cái dạ theo một cách rất chi là tạm bợ.

Là khi trong những lần tranh thủ chợp mắt không có cảnh ẩn hiện hình ảnh bản thảo với những từ ngữ và câu cú khó hiểu, tối nghĩa.

(2)

Cuối chiều hôm qua, cuối cùng thì tôi cũng đã có thể thong thả mà nhấn nút "gửi đi".

Việc làm xong lần này không phải là thực ưng ý. Nhưng như mọi khi, tôi luôn có cớ để mà bao biện và bỏ qua cho mình, nào là không có nhiều thời gian, nào là xao lãng vì tết nhất và xã giao khi về Hà Nội, nào là không tiện tay với sách vở, từ điển tham khảo... chi chi lý do nào nghe cũng rất chi là có lý. 

(3)

Như mọi khi, tôi hoan hỉ. 

Không chỉ vì cái cảm giác "thành tựu" khi một việc được hoàn thành.

Mà là vì tôi được "sống" lại niềm vui học, đọc và làm việc. Theo một lối tự nhiên, tự giác và vô tư, không bị trói buộc trong những khuôn khổ sáo rỗng của tư tưởng hệ cùng trường lớp thầy bà mang vác nó, cũng chẳng bị câu thúc bởi "cơm áo gạo tiền" để mà cái chi cũng cắm đầu cắm cổ lao vào.

(4)

Với việc lần này, tôi có lần thứ n để rút kinh nghiệm về cách tổ chức công việc.

Cũng với việc lần này, tôi sẽ phải suy nghĩ một cách nghiêm túc về tổ chức cuộc sống của bản thân trong thời gian tiếp theo. 

Tôi đã có một đoạn thời gian đệm vừa đủ để chuyển từ thế giới thầy bà sang một cuộc sống tự do và cũng là phải tự chịu trách nhiệm. 

Khó nhưng phải làm thôi :-)

bắc ninh 28 tết (07.02.2024)

(1)

Ông con rể ngồi nói chuyện với ông bố vợ. Tôi làm phiên dịch chán thì quay sang xui bạn đời, tập nói tiếng Việt đi. Thế là có chuyện ông này nói với ông kia, lần sau đi Việt Nam sẽ học tiếng Việt. Rồi ông chêm thêm một câu, tiếng Việt khó. Úi Giời!

Cụ già vui tính, tai nghễnh ngãng phải chờ con gái nói lại mới rõ ý. Nghe ra rồi thì ông cụ hứa hẹn sẽ giúp đỡ ông kia học tiếng Việt. Tôi nghe xong câu đó thì thiếu ngã ngửa vì buồn cười. Thính lực vậy, chờ ông cụ nghe ra được ông con rể nói gì thì đã hết ngày. Bạn đời cười đồng loã với tôi. Hoá ra chúng tôi có cùng chung suy nghĩ. 

Nhưng mà hay nhá, Bố cứ thủng thẳng cho mấy lời khuyên về cách học từ trong tiếng Việt, cái nào cái nấy đều lợi hại. Tôi nghe các ví dụ ông cụ già nêu thì giật mình, có rất nhiều điều tôi cứ chắc nịch mình biết, mình rõ mà hoá ra tôi chẳng biết thực sự là gì. 

(2)

Mẹ chiêu đãi chúng tôi một bữa bún cá tưng bừng, với rau cần sạch vườn nhà, cá diêu hồng từ nguồn cung cấp quen ở quê và bún mua bên chợ Lôi Châu sợi mộc mạc nhìn không bóng cũng chẳng nuột nà nhưng thực tôn vị gạo. 

Bát bún tưởng ăn chơi mà hoá lưng lửng dạ. Bữa trưa không dừng ở đó vì chẳng ai bên bàn ăn quên món bánh chưng dài mới dỡ khỏi nồi luộc tối hôm trước.

Mẹ không hài lòng với mẻ bánh chưng này vì gạo mua ngay ở chợ quê thay vì gạo lấy chỗ hàng xôi như mọi khi. Tôi chẳng thấy phiền, ngay cả khi chỉ chuộng bánh chưng rán thì bánh tươi mới nhà làm thế này tôi thấy vẫn thật là ngon. 

nồi luộc bánh chưng - gạch nhà anh họ
theo lời bạn đánh chén :-)

(3)

Chúng tôi qua nhà anh họ thân cận, nghe anh khoe đang luộc bánh chưng. Lão Tiên sinh cùng TL đi ngó nồi bánh đang luộc một bên hông nhà, còn tôi ở chỗ sân vườn phía bên kia. Tôi nghe thấy tiếng cười vui giòn giã, quay lại hỏi cái chi thì được nghe, bạn đánh chén đang thắc mắc sao anh họ lại luộc gạch. Anh chị họ gói và luộc chín cái bánh, để chặn bánh thì một viên gạch được huy động. Nghe hiểu rồi thì ông lão nhà ta gật gù, đây là nồi luộc bánh chưng-gạch. Giời ạ! 

Anh họ khoe dự án làm các món đồ mộc nhỏ. Trong câu chuyện bên bàn trà, tôi học thêm được nhiều điều về mấy loại gỗ cùng đặc tính riêng của chúng. Anh họ kể bữa rồi đi ăn giỗ ông bác, đang ngồi trà nước [trước giờ ăn] thì nghe mùi thơm của gỗ, anh tò mò vào bếp xem thì thấy chị dâu họ đang dùng củi chẻ từ gỗ pơ-mu. Vào mùa lũ, gỗ trôi từ rừng về nhiều, gỗ được vớt về, trong mắt anh họ là quý, còn với các anh chị họ khác thì chỉ đơn giản là củi đun. 

(4)

Thời gian thiếu nên chúng tôi không qua thăm chị họ con Bá họ. 

Chị sau một thời gian dài chuyên món quang gánh bán rau củ thực phẩm ở Sài Gòn thì về làm nông ở quê. Ngày trước làm lụng vất vả cộng tiêu xài chi li nên chị tích luỹ được nhiều, về xây nhà to đẹp khang trang, lại có tiền cho vay lấy lãi. Không ly hương nữa, chị hoá thành bà nông dân với một ông chồng con trưởng và mang thói gia trưởng nửa vời, một ông con giai bỏ xứ đi làm ăn ở đâu chẳng rõ và một ông con giai còn lại vướng nợ cờ bạc giờ đang đòi đi Campuchia vì nghe nói tiền bên đó kiếm được nhiều. 

Nghe nói chị đang bị đau chân, đi khám bệnh viện huyện thì bị kêu là liên quan thần-kinh-toạ. Chuyện sức khoẻ đó tôi nghe mơ hồ. Nhưng có một điều tôi minh bạch, chị họ mình hoàn cảnh như thế này có phần là số phận, nhưng cũng có hơn nửa phần còn lại là do chính bản thân. Tôi nghĩ về câu chuyện của chị rồi liên hệ sang mình, rất nhiều người khi còn sức thì chẳng hơi đâu mà nghĩ về sức khoẻ. Chị họ ngày xưa lao vào kiếm tiền mà thiếu cái phần thương yêu chăm sóc bản thân, cơ thể của mình. Còn tôi thì lười biếng buông mình theo những thói quen xấu. Khi bệnh tật cuốn thân và bản thân cái thể lý của mình giống cỗ máy cũ bắt đầu rệu rã thì lại có cái cảnh nực cười mình đây than vãn, biết thế thì ngày xưa (...)

(5)

TL nói với tôi, chị chỉ về quê trong ngày nên thấy thú vị, còn nếu ở lại vài hôm thì sẽ biết. Cái biết ở đây có nhiều gạch đầu dòng. Hai cụ già í ới ông nói gà bà nói vịt, có khi bà cáu với ông, mà tất cả là vì cái sự tai kém, mắt kém của ông cộng với thiếu kiên nhẫn của bà. Nhà và bếp thì lem nhem, con có dọn dẹp thì bữa sau về lại đâu vào đấy. Rồi đêm ngủ cứ nghe giao hưởng ễnh uông ở ao chùa. Rồi rất nhiều chuyện nho nhỏ khác của ngày, trong ngày.

Chuyện này hoàn toàn là dễ hiểu, tôi đồng ý ngay tắp lự với cô em. Tôi chứng kiến quá trình già-đi của bản thân và người thân xung quanh. Cảm giác nói chung là không dễ chịu, ngay cả khi phần duy lý trong tâm trí tôi luôn tự nhắc nhở, đó là qui luật. 

Cho tới giờ, điều tôi học được là chậm lại, cả trong vận động của cơ thể cũng như cả suy nghĩ và phán xét. Thêm nữa là thay vì buồn rầu, lo lắng, than vãn thì học cách chấp nhận và vui sống cùng quá trình lão - bệnh này. Nói dễ làm khó, nhưng ý thức về điều này thì vẫn tốt hơn là lờ tịt nó đi :-) 

đào vườn hiên trước nhà

hương đón chào từ cổng

một mùa hoa mộc mới

vườn nhà quê đón Tết

chùa làng

we are not alright và c'est normal quoi

(1)

Tôi ngồi chờ chuyến bay kế tiếp về Hà Nội từ Changi. Cạnh hành lý xách tay có một túi to quà mua ngay tại sân bay. Không muốn mang vác cả đống đồ vô nhà vệ sinh, tôi quay sang nói với ông ngồi kế bên, tui để đồ ở đây nhá. Không rõ tại sao, tôi nói câu đó với ngầm ý, nhờ ông coi giùm, bằng tiếng Pháp. Và ông kia trả lời, đương nhiên. Đương nhiên cũng bằng tiếng Pháp.

Một lát sau đó thì chúng tôi có cuộc trò chuyện suốt hơn cả giờ đồng hồ trước khi vô phòng kiểm tra an ninh để chờ lên tàu bay. Một cuộc trò chuyện giữa hai người xa lạ.

Đây thực là điều hiếm lạ đối với/ở tôi, một kẻ luôn ám kỷ rằng thì là mà, tôi đây chán ghét loài người, tôi đây không thích ở cạnh và ở trong giao tiếp với tha nhân. 

(2)

Theo một cách nào đó, câu chuyện của chúng tôi liên quan đến sự kiện ngày 7 tháng Mười (năm 2023). 

Tôi nói với ông ngồi cạnh, rằng tôi phải mất hai ngày mới có thể nhận thức được mức độ "tàn ác" của các cuộc tấn công. Rồi sau đó là vài ngày ở trong cảm giác vừa phẫn nộ lại vừa bối rối trước phản ứng của vài vị tinh bông xứ cờ-hoa (gốc rễ Palestine hoặc là gần gũi) khi họ ca tụng những việc Hamas đã làm là "tuyệt vời", là "truyền cảm hứng" và ủng hộ khẩu hiệu giành lại tuốt tuột phần đất của mình (ngầm định rõ ràng là không có chỗ cho người Do Thái). Rồi tiếp đó là tôi đã cố gắng hiểu tại sao lại có những tiếng nói đó. Rằng tôi đã và giờ vẫn tin rằng, phải nhìn vào những sự đau đớn và hận thù kéo dài qua không phải là tháng là năm mà là đời người/thế hệ thì mới lý giải được tại sao có những hoan hỉ, những tụng ca như vậy. 

Tôi không nói với ông ngồi cạnh là tôi đã có những người bạn Do Thái tuyệt vời. Tôi không kể cho ông chuyện tôi đã đọc các email của một vị giáo sư Mỹ, người đã bị đình chỉ giảng dạy trong liền mấy năm chỉ vì trong lớp học chuyên lịch sử và tôn giáo của mình, ông đã gọi Hamas là Pit Pull và một cô cậu học trò nào đó là thành viên của hội đoàn Sinh viên vì công lý cho Palestine đã làm ầm lên, và lãnh đạo viện đại học cũng như rất nhiều thành viên của nó vốn luôn đề cao tự do ngôn luận ngoài miệng và máu đạo đức giả thấm sâu trong mạch máu đã vội vã lùi bước trước dòng công luận này, vội vã "đánh hội đồng" ông giáo khi đó phải chăm một bà vợ mắc ung thư.

Nhưng tôi kể cho ông chuyện một bà là người Do Thái duy nhất trong khu phố của bà ở trấn Darien giàu có đã hành động khác rất nhiều người Mỹ-Do Thái khi đưa ra quan điểm không mấy khác các tinh bông tương lai pro-Palestine ở Harvard. Theo lời của bà thì lỗi là ở Netanyahu và phe cánh của ông ta.

Tôi cũng kể cho ông ngồi cạnh, rằng sau khi nghe tin điện nước xăng dầu bị cắt ở Gaza thì tôi đã buột miệng, vậy đây chẳng phải là một cuộc thảm sát thầm lặng và chậm rãi sao. Và rằng sau đó tôi đã được nhắc, chớ nói vậy (ở nơi công cộng). 

Rất dễ để nhìn vào các sự kiện cụ thể mà bày tỏ những tình cảm yêu ghét, ủng hộ hay căm thù... Nhưng khi đặt chúng - các sự kiện - vào trong bối cảnh [lịch sử] thì chuyện thực không đơn giản. Sau một hồi monologue tôi trịnh trọng kết luận, nói thật với ông, tui bối rối, tui muốn hiểu mà bất lực.

(3)

Và thế là có một hồi monologue khác, mà ở đây tôi đóng vai kẻ nghe.

Ông ngồi cạnh té ra là giảng sư đến từ Toulouse, chuyên khoa học kỹ thuật. Ông đang làm việc ở Singapore và vì có cậu học trò nghiên cứu sinh người Việt mời thì ông sang Việt Nam dự hội thảo. Ông tự nhận là người Pháp-Algerie, là người Hồi giáo. 

Ông đồng ý rằng thì sự kiện ngày 7 tháng Mười rất xấu xí, nhưng đồng thời ông hồ nghi liệu có nhiều fake news liên quan, tỷ như chuyện các em bé bị chặt đầu hay thiêu sống. 

Ông nói về các thống kê của người Tây Phương về sự tăng tiến của các diện tích đất "bị chiếm đóng", với giải thích chính là sự ưu đãi mà Thiên nhiên ban tặng cho người Palestine ở vài địa phương khiến họ rốt cuộc bị "cướp đất". 

Rồi nhiều chuyện nữa. Trước khi ông kết luận, c'est normal quoi!

(4)

Hồi mới xảy ra sự kiện ngày 7 tháng Mười, ở NYC dồn dập các biểu đạt, biểu tỏ, biểu tình, ủng hộ Palestine áp đảo ủng hộ Israel. Có những tiếng nói, có những biểu tỏ quá khích, quá giới hạn của lẽ thường. 

Trong bối cảnh đó, ông đô trưởng có một đít-cua gây ấn tượng. Tôi ấn tượng hơn cả là lời đanh thép của ông này, we are not alright. 

Tôi ngồi tàu bay từ Singapore về Hà Nội, nghĩ nghĩ hai vế chúng ta không ổn chút nào, và chuyện đó [bình] thường mà. Và tiếp tục bối rối.

(5)

Về Hà Nội, ở bên người thân, gặp gỡ bằng hữu, tôi thấy mình bị cuốn đi trong các tiết nhịp thời gian và tương tác xã hội hoàn toàn khác với nửa năm qua ở Mỹ. Tôi không còn thời gian để mà nghĩ về những gì diễn ra bên ngoài cái đời sống nhỏ của mình.

Cho đến khi ông lão nhà ta chỉ cho tôi tin về quý bà Gay ở Harvard thôi chức Chủ tịch.

Phản ứng đầu tiên của tôi là, đáng đời. Tôi đã rất không thích cách bà này phản ứng, chậm trễ và loanh quanh, trước tuyên bố của đám sinh viên vì công lý cho Palestine ở trường của bà. 

Rồi sau đó thì sao? Tôi thấy có cái gì đó không ổn. 

Tôi không muốn nghĩ thêm nữa về chuyện này. Vì nhớ lại hồi xảy ra sự kiện, có khối nạn nhân động đất ở một nơi chốn khác đã bị "bỏ quên" khỏi các dòng tin tức ra sao. Rồi những gì tồi tệ vẫn đang tiếp diễn ở Ukraine. Rồi chi chi nữa, túm lại là truyền thông và chính trị gia, rồi cả tinh-bông nữa, họ chỉ tập trung vào một vài câu chuyện, vào một vài mạch chuyện, và theo cách của họ, bị thúc đẩy bởi các lợi ích và toan tính của riêng họ. 

Còn người dân bình thường, không tính chuyện chúng ta bị quy định bởi cộng đồng tính, bởi văn hoá và tôn giáo của cộng đồng chúng ta quy thuộc về thì ngay cả khi tự coi mình là khách quan, không phe phái, chúng ta vẫn dễ dàng thấy mình bị tắc trong mạng nhện chằng chịt của thông tin. Hoặc không, tôi không rõ là may mắn hay tệ hại, chúng ta thờ ơ, vô cảm, kiểu đó cóc phải là chuyện của mình.

(6)

Mới về Hà Nội, tôi có việc lên Xuân Diệu. Đi bộ theo con đường ngập trong bụi, tôi nhìn thấy bức tường bằng tôn tấm sắc xanh lá đối diện nhà hàng Ả-rập dòng chữ cực kỳ quen mắt Free Palestine. Lúc đó, trong đầu tôi vẫn còn sống động cuộc trò chuyện với anh giáo người Pháp ở sân bay Singapore.

Hôm rồi tôi có việc lên Xuân Diệu. Vẫn là con đường ngập bụi, nhưng lần này tôi chạy xe máy. Có vẻ như Free Palestine đã trở nên mờ nhạt, mà cũng có thể là đã bị xoá rồi.

Người Hà Nội chật vật nhích từng xăng-ti-mét đường, hẳn chỉ có tôi điên điên khùng khùng mới để ý chi tiết nhỏ này. Và tôi vẫn tiếp tục lơ mơ, chúng ta có thực sự ổn, hay chuyện thường đó mà! Chẳng phải quàng chuyện người ta ở đẩu ở đâu, mà là về cái động năng đô thị của Hà Nội hôm nay. 

thằng nhân dân, con nhân dân, hai chuyến ra đồn và bảy ngàn lệ phí cho một thủ tục

(1)

Tuần đầu tháng cuối cùng của năm trước, tôi đi công an phường để làm thủ tục đăng ký tạm trú. Trước khi đi, con giời loay hoay gần hai ngày nghiên cứu mạng nhện. Không chỉ tôi lơ mơ, mà hỏi người bên cạnh cũng lơ mơ. Chúng tôi là người Việt, nói tiếng Việt, đọc chữ Việt... nhưng nhìn mạng nhện hướng dẫn của ông Nhà nước, tôi thấy mình có chút chật vật. 

Nhưng dù gì thì vẫn phải "xông pha". Cho xong một việc!

Vậy là tôi đi công an phường.

(2)

Công an phường ở canh một con mương "thúi". Bữa đó trời đẹp, mùi nước đen không nặng, lại thêm dãy xe che chắn tầm nhìn, con mương không phải là điểm nhấn nổi bật.

Điểm nhấn là sảnh bé hin hin của trụ sở công an phường với hai anh trông sặc mùi dân hút chích với tay bị còng vào ghế. Ngoài hai anh còn có một công an trẻ béo múp míp ngồi bàn tiếp đón hay hướng dẫn công dân gì đó. Và một quý bà trung tuổi đang thắc mắc cái chi chi. 

Tôi tự giác tìm ghế ngồi chờ bà kia xong việc thì hỏi thông tin. Chưa đặt mông xuống ghế thì anh công an béo đã hỏi, bác cần gì. Trả lời xong, tôi được hướng dẫn đi phòng nghiệp vụ.

(3)

Phòng nghiệp vụ cũng bé hin hin, lộn xộn và lem nhem.

Một công an đàn bà tuổi trẻ giọng nghe thoáng qua thì biết là người tỉnh, đến khi công an nhận điện thoại của bố thì à, quê em miền ví dặm. Một công an đàn ông tuổi cũng tính là trẻ, ngồi nhoay nhoáy nhập thông tin cư dân, tay gõ bàn phím, miệng liến thoắng nhịp nhanh chẳng kém.

Công anh đánh máy tính vừa nhập thông tin vừa nghe điện thoại mở loa. Một giọng miền Nam trẻ tuổi đang mời chào khách hàng tiềm năng (công an trẻ) đăng ký dịch vụ chi chi, đại khái là ngồi nhà rung đùi kiếm tiền dễ dàng trên mạng nhện. Thủ tục đăng ký đơn giản, chỉ đóng ít tiền thì sẽ được nhận đường liên kết rồi theo đó mà ngồi kiếm tiền. Cuộc nói chuyện kéo dài hơn nửa giờ, cậu trẻ giọng người Nam kia tưởng bở chốt được kèo thì công an nghe điện chốt cuộc trò chuyện, anh thông cảm em không có tiền. Cậu kia vớt vát, ý là cứ suy nghĩ kỹ đi, nếu muốn thì liên lạc lại. Tôi nghe cuộc trò chuyện, phì cười không phải vì cái màn lừa đảo mà là về cách công an trẻ có một trò giải trí miễn phí. 

Drama điện-thoại-việc-làm kết thúc, tôi tiếp tục ngồi chờ cô tác nghiệp làm việc riêng là nói chuyện điện thoại với bố, và làm một việc không rõ riêng hay công khi chăm chú nhắn tin trên điện thoại. Trong thời gian đó, lại có thêm một công an tuổi trên mức thanh niên trẻ tuổi chút bước vô phòng.

Công an mới vào oang oang nói về một cô ở một số nhà xyz nào đó trên con phố bán cây. Tôi nghe chuyện, hiểu là cô này lấy chồng thứ nhất thì chui vào hộ khẩu nhà chồng. Cô bỏ chồng thứ nhất và lấy chồng thứ hai, thế quái nào cả cô và chồng mới góp mặt hộ khẩu nhà chồng cũ. Giờ liên quan đến xác minh hộ tịch, chồng đầu chồng cuối, cô và vợ mới của chồng cũ, túm lại là tùm lum tùm la thông tin người chẳng thấy đâu mà tên tuổi chềnh ềnh ra đấy. Hay nhất là tay cảnh sát khu vực phụ trách nhà này giờ đang ở giai đoạn sắp chuyển sang chỗ mới. Và thế là có chuyện, theo như tôi nghe hiểu, ừ thì tui làm sai đấy... nhưng mà tui ăn ốc, các đồng chí đổ vỏ nhá. 

Chuyện này nó hài. Lại hài hơn nữa khi cả cái nhà số xyz đó từ già đến trẻ ai cũng hoá thành thằng và con hết trong miệng của các công an nhân dân. Tôi vừa nghe chuyện ngẫu nhiên như vậy vừa bấm bụng nhìn cười. Và có mụ dở hơi trong đồn công an thầm thì tự gọi mình, tui đây là con của các đồng chí công an trẻ tuổi.

(4)

Một hồi sau, rốt cuộc tôi cũng đến lượt trình bày vấn đề của mình với công an đàn bà.

Rất khó nói về ứng xử của cô này. Đại khái là tôi chủ quan nghĩ, cô gái trẻ đã kịp thẩm thấu các giá trị đương thời của ngành mình công tác - những giá trị mang tính "đời thường", dân gian ai cũng biết nhưng nếu đem ra so với các khẩu hiệu ở các trụ sở công an thì nếu không phải đối ngược nhau hoàn toàn thì cũng là chệch láo chệch lơ -, nhưng đồng thời cái phần con gái ngoan trong nhà của cô vẫn còn mạnh lắm. Thế nên với tôi, cô hướng dẫn và giải thích mọi chuyện chẳng phải theo lối khinh khỉnh hay chỏng lỏn, lễ phép theo đúng như yêu cầu của ngành lại càng không, mà thực tế thì kiểu con bé em trong nhà tính có phần bỗ bã. 

Tôi tiêu tốn gần ba giờ đồng hồ, loay hoay chụp giấy tờ, ắp [upload] giấy tờ. Xong thì được cô công an trẻ dặn dò, chị để ý kiểm tra trên mạng rồi đến đây làm tiếp. À, cái này gọi là "một phần", có trực tuyến mà cũng có mặt đối mặt a :-)

(5)

Tôi làm công dân ngoan, chăm chỉ hóng mạng nhện xem hồ sơ của mình nó dư-lào.

Theo quy định của cơ quan chức năng thì hồ sơ sau ba ngày làm việc ắt có kết quả. Tôi chờ quá đến cả tuần làm việc mới thấy xuất hiện thông tin hồ sơ của mình, ở dạng đang chờ giải quyết.

Tôi chờ tiếp, vẫn luôn là chờ sau cả tháng rưỡi. Ô thông báo cho nhân dân luôn là trống không. Mà tôi còn nhiều việc khác, chờ mãi sao được. Ừ thế thì đi tìm công an nhân dân. 

(6)

Bàn đón tiếp đồn công an lần này có một anh gầy, mặt khó đăm đăm, nhân dân chào dứt khoát không một biểu tỏ, và cũng chẳng buồn hỏi nhân dân muốn gì. Nhân dân tôi đây đã biết đường, tự tiện đi vào phòng nghiệp vụ.

Cô công an trẻ không thấy đâu. Có một công an trẻ khác là đàn ông mặc thường phục đang ngồi vị trí của công an bữa trước nhận điện thoại lừa đảo. Công an này không phải là nhập thông tin mà là kiểm tra đối chiếu thông tin. Vừa làm vừa nghe đọc chuyện trên một podcast nào đó phong cách Nguyễn Ngọc Nhạn. 

Tôi hỏi công an duy nhất trong phòng về cô chuyên hồ sơ. Anh này trả lời tương đối lễ phép, bạn ý lên quận báo cáo. Hỏi biết bao giờ về thì thưa không rõ. Tôi đã mất công ra đồn thì quyết định ngồi nán, chờ xem có may mắn mà gặp công an nữ.

Vểnh tai nghe chuyện kể từ máy điện thoại của công an mặc thường phục. Ái chà, cái này gọi là true crime tiếng Việt a :-)

(7)

Tôi gặp may. Chờ đâu một phần tư giờ đồng hồ thì công an nữ quay về phòng. Cũng là mặc thường phục. Rất phong cách đàn bà công sở phố Phan Đình Phùng, đám chị em làm việc văn phòng - hành chính. 

Tôi đang định trình bày vấn đề thì bị một bà nhân dân sồn sồn chen ngang. Xong lại một bộ đội chen ngang. Tôi chẳng buồn, chẳng chán, tức giận càng không. Kiên nhẫn ngồi nghe lỏm các kiểu vấn đề hồ sơ liên quan khai sinh, tạm trú.

Trong quá trình cô giải quyết việc với hai nhân dân chen ngang, cô vẫn kịp bà tám với công an làm việc máy tính và một công an khác vừa mới vào phòng. Về chuyện một sếp nào đó trong đồn, không rõ ông trưởng hay phó, nhắc nhở chuyện cô mặc thường phục. Cô nói thêm, có chút ý phàn nàn, là giờ cam [camera] góc quay rộng, cô không lủi được sau cái tủ hồ sơ nên lúc nào cũng trong tầm nhìn của sếp. 

Tôi nghe mà được mẻ cười tưởng vỡ bụng. Camera có ích lợi gì. Cứ đo thời gian tiếp dân, xử lý công việc thì biết tốt xấu. Đâu phải áo với chả quần. Thêm nữa, ghi hình mà không ghi tiếng, công an gọi nhân dân là thằng với con có mà ma nó biết. 

(8)

Cuối cùng cũng đến lượt tôi. Cô công an nhìn xong giấy tờ của tôi thì gõ gõ máy tính rồi sau đó đưa tôi một tờ khai với lời phán xanh rờn, chị khai theo mẫu mới [năm 2024] rồi nộp lại hồ sơ. Ấy sao lại vậy, nhân dân tôi đây cãi liền, trước khi ra đồn, chị đã kiểm tra hồ sơ, ảnh chụp đây này, có thông tin mà.

Thế là cô công an ngó cái ảnh trên màn hình điện thoại của tôi rồi lại tìm kiếm. Kết quả là tôi nhận được tờ biên lai với khoản tiền cần nộp là bảy ngàn đồng tiền in hình Bác Hồ. Nộp xong tiền, tôi có tờ giấy xác nhận mình cần. Nhẹ cả người!

(9)

Tôi ra khỏi phòng nghiệp vụ, băng qua khu đón tiếp. 

Có một đàn bà chừng tuổi 30 tay bồng con nhỏ mặt nhìn câng câng bất cần, giọng thì tưng tửng hỏi một công an béo em có hai tiền sự thì có bị hình sự không. Công an kia hẳn quen thuộc trường hợp cô này, trả lời kiểu bỗ bã thân quen, mày thì là dân sự thôi. 

(10)

Ông Ngoại lúc còn sống có dặn dò một câu, đại ý con cháu trong nhà sau này tránh xa cả cái nghề công an, cũng như kết thân [hôn nhân] với người làm nghề này. Tất nhiên là tôi luôn ý thức phải đặt câu chuyện của Ông Ngoại trong bối cảnh. Và tôi biết là có những tầng ý tứ mà giờ rất ít người hiểu được.

Tôi xong việc, rời đồn công an, đi men con mương "thúi" để quay lại nhà căn hộ. 

Tôi nhớ Ông Ngoại, và tự hỏi, ông thấy các công an thời nay thì sẽ nói gì nhể :-)

tạm biệt 2023 và xin chào 2024

lịch của Tao Creative
nhìn bìa lịch, nhớ các chị các cô đã gắn bó
với chúng tôi trong hơn một thập kỷ nghiên cứu

(1)

Sau tuần dài rong ruổi trên đường, chúng tôi thấm mệt, lừ đà lừ đừ đón năm mới. Tệ hơn là TL còn ốm đến mức phải xin phép nghỉ làm.

Chúng tôi tạm biệt năm cũ 2023 và chào đón 2024 trong tình trạng đó!

(2) 

Ở qui mô toàn cầu, năm 2024 bắt đầu chẳng vui vẻ gì với tin tức từ Nhật Bản. Ở qui mô quốc gia, tôi vô tình ngó mạng nhện thì trúng phải một phóng sự của VTV4 "vạch trần" và "đấu tranh" chống lại các "luận điệu xuyên tạc" của các "thế lực thù địch" bị cáo buộc là chỉ nhăm nhăm hạ thấp các thành tựu phát triển kinh tế của Việt Nam. Nếu cứ theo nhà đài trung ương thì năm 2023 thật là tốt và giờ sang năm 2024 thực có nhiều hứa hẹn tốt lành. Vấn đề là ở dưới tầng đáy của cái xã hội được coi là phát triển và đầy thành tựu này, tôi lại hay nghe ví von "một năm kinh tế buồn" cùng những viễn cảnh 2024 chẳng mấy tích cực. Tôi tự hỏi mình nên tin nhà đài hay tin nhân dân. Quay sang hỏi bà cụ già ở Bắc Ninh, tôi được nghe một câu rất văn vẻ, đại ý là chủ và thủ chuyên bốc phét còn bí thì lầm bà lầm bầm, túm lại là không tin những gì đài nói. Wow!

Còn ở cấp độ sinh hoạt cá nhân, tôi nhìn xung quanh, chà, mọi chuyện xem ra vẫn chạy tốt, ít nhất là ở cái dáng vẻ bên ngoài của chúng! Nhà giàu vẫn sinh hoạt trưởng giả. Nhà nghèo vẫn nham nhở cười nói bất chấp mọi sự trên đời. 

Sâu hơn nữa, tôi thấy mình vớ vẩn. Đêm ngày cuối cùng của 2023 trèo sang 2024, ông lão nhà ta lọ mọ đi xuống và hét toáng lên, Happy New Year. Chỉ vào đúng cái tích-tắc đó, tôi mới nhận ra sự vô tâm của mình. Từ bấy lâu nay, tôi nào có quan tâm năm mới lịch trên. Nếu là ở nhà biển, thấy bạn đời tỉ mỉ bày cái này, nấu cái kia mừng Giáng Sinh, mừng Năm Mới thì tôi thấy là đương nhiên. Còn về Hà Nội, tôi liền quên tiệt ý nghĩa của dấu mốc thời gian đó. Thế nên, lẽ ra phải có chút rượu và đồ nhắm gì đó, thì tôi chỉ chăm chăm pha một bình trà sau bữa tối như lệ thường. 

(3) 

Tôi nhận thấy với bản thân, càng già-đi thì các suy nghĩ cùng những bận tâm càng giảm bớt và trở nên đơn giản. Đúng là tôi vẫn chưa bỏ tiệt thói bao đồng, và với một kẻ không tu chẳng tập đến nơi đến chốn như tôi thì điều này rõ ràng là bất khả. Đúng là tôi thi thoảng vẫn chực xông pha mồm mép và thậm chí là bốc đồng phẫn nộ trước vài "chuyện đời, chuyện người". Nhưng may mắn là mấy năm qua, tôi thấy mình "ngậm miệng" nhiều hơn là nói lời trước những chuyện bên ngoài bản thân, và có khi là cả những chuyện xảy ra với chính bản thân. 

Tôi hy vọng và tự chúc mình tiếp tục con đường đó. Bất chấp tình trạng mơ hồ và bấp bênh của hồ sơ sức khoẻ. Bất chấp việc tôi chính thức trở thành người "tự do" trong cột thông tin nghề nghiệp. Bất chấp việc tôi vẫn chưa xác định được rốt cuộc thì tôi thuộc về nơi chốn nào khi mà cuộc sống với bạn đời ở xứ người xem ra vẫn còn mang tính tạm bợ và khi về Hà Nội, khi ở bên TL và hai cụ già nhà mình thì tôi mới có cảm giác thực là "chính mình".  

Tạm biệt 2023!

Và xin chào 2024!

ngày đầu tiên của năm 2024, chúng mình đi ăn cơm khách
có nem nhà làm, có đậu phụ rán, và có vịt quay, rất ngon :-)

ngày đầu tiên của năm 2024, khui gói hồng trà này
đãi khách đến nhà ăn tối

ở nhà bạn TL, tìm một định nghĩa về sống "tốt":
nhìn mặt nước, nghe tiếng phà chạy ngang qua
và tận hưởng chút khí trong lành xa trung tâm thành phố

nhà là nơi ta sống: học biết hài lòng

hoa - quà từ bạn của TL, trong cái vại méo

(1)

Tối Chủ nhật, trong bữa trà muộn, M bỗng khụt khịt ngó nghiêng rồi hỏi có ai thấy mùi lạ không. Tôi cũng khụt khịt, rồi trả lời, à trở trời. TL thì giải thích chi tiết rồi thêm bình luận, đây là vấn đề nhiều nhà mắc phải. 

Ở nhà cũ Hà Nội, chúng tôi hứng đủ vấn đề thấm nước. Còn giờ ở nhà căn hộ, chúng tôi được thưởng thức những mùi lạ - từ hôi của hố rác góc cầu thang toà nhà khi ai đó quên không khép cửa qua mùi nước lau sàn rẻ tiền mà mấy cô lao công dùng để chà chà sàn hành lang chung mỗi sáng tới mùi ống xả bốc lên mỗi khi thay đổi thời tiết.

Hồi đầu mới chuyển lên nhà căn hộ, tôi khó chịu lắm. Lúc đó, tôi nghĩ, thà ở nhà dột còn hơn nhà hôi. Sau rồi quen tuốt. Chịu đựng. Và tự an ủi, may mà thi thoảng mới nghe hương cống.

(2)

Ở nhà cũ Hà Nội, vườn cho ti tỉ thứ rau. Cần lá chanh, ra vườn. Muốn gói chả lá lốt, ra vườn. Thiếu hẹ thả canh nấm gà, ra vườn. Kiếm trái quất, trái ớt pha nước chấm, ra vườn. Cần mấy thứ rau gia vị cho món cuốn hay ghém, tỷ như đinh lăng, diếp cá hay rau chua xứ Thanh, cũng ra vườn. Vườn nhà giải quyết không ít rắc rối, nhỡ nhàng trong nhà bếp. 

Giờ trèo lên nhà căn hộ, gọi là rau chúng tôi chỉ có chậu hẹ chuyển từ nhà cũ và một cây đinh lăng mua mới cũng như thi thoảng có cây ớt thời vụ.

Tôi đã rất khó chịu, không hẳn là vấn đề tiền mà là cái sự bất tiện. Phải lóc cóc đi chợ là một chuyện. Tệ hơn là chúng tôi không còn niềm vui ngẫu hứng mần cái này cái nọ ăn chơi nữa. Vì đâu có thể ra hiên quờ tay hái rau vặt quả nữa.

Thế rồi tôi cũng quen. Quen với việc lên kế hoạch và tự nhắc nhớ món cần mua khi đi chợ. Và không chỉ vậy, cho bếp ăn thường ngày tôi thậm chí còn quen với việc làm món với tinh thần bếp nhà có gì mình mần cái nấy chứ không chăm chăm dứt khoát phải có đủ lệ bộ thành phần nguyên liệu. 

(3)

Mấy năm nay, tôi thấy rất rõ những biến chuyển của cơ thể. Theo chiều đi xuống!

Tâm tính của tôi hẳn cũng theo đó mà thay đổi. Đỡ rườm rà. Không còn đua đòi loằng ngoằng nữa. Và nhất là, không còn mấy dục vọng, nói theo cách của bạn nhỏ Hồng Tâm khi bàn đến những ham muốn, những theo đuổi vật chất và tinh thần trong cuộc sống vội vã ngày hôm nay.

Tôi vẫn chưa quen với việc xê dịch giữa các không gian sống. Nhưng tôi biết, giờ đối với tôi, nhà là nơi ta sống. Và vì thế, dù thiếu thốn, dù chật hẹp, dù khiếm khuyết, tôi tự nhắc mình, thật là tốt những gì mình đang có!

Long Tỉnh pha ẩu tả, một sự xúc phạm đối với người yêu trà,
chặc lưỡi mình không sao

con thỏ đất nung được vẽ lại mắt
không mang cây mà đỡ nụ ngọc am, thơm khẽ một góc nhà

Tao Creative - không chỉ để đo thời gian
tôi đã chuẩn bị cuốn lịch 2024

bắc ninh 10.12.2023

Tôi vừa về đến Hà Nội đã hăng hái lên kế hoạch tự đi bus về Bắc Ninh và ở chơi với hai cụ già mấy ngày. Mẹ gạt đi ý tưởng đó vì sợ con gái mệt. Ngày hôm sau thì tôi lừ khừ thật. Thế là sau gần hai tuần, tôi mới về thăm Bố Mẹ.

Đường đi và đường về lần này tôi không có tiết mục gật gù hay ngủ rũ. Tỉnh queo từ đầu tới cuối đồng nghĩa với việc tôi liên tục trong trạng thái giật [mình] và sốc. Có anh chạy xe đạp điện để thằng cu con/cháu chừng 4-5 tuổi cầm tay lái. Hai ông lớn và nhỏ coi rất phỉnh. Họ chạy xe trên con đường thôn/xóm song song với đường lộ quốc gia, nhưng ngay cả vậy thì đối với tôi vẫn thực là nguy hiểm.

Ở quê, chị dâu họ than phiền con trai mấy bữa nữa lên cấp 3 đi học xa vất vả. Tôi nói, có xe điện mà. Liền nghe giải thích, giờ có quy định tuổi. Thằng bé phải đợi đủ 16. Trong lúc đó, cháu chịu khó đạp xe không điện. Thế là tôi lại nhớ tới hình ảnh hai ông lớn nhỏ trên đường.

Tôi và TL xuống nhà anh họ để thắp hương cho Bá - chị ruột của Mẹ. Bá hiền lành, nhẫn nhịn trước bác trai vừa gia trưởng vừa "khó" ở chung hàng chục năm trời. Rồi một ngày bác trai ốm yếu thì Bá nổi khùng, hành động đúng kiểu "trả thù đời" - trả thù chồng bằng cách từ chối chăm sóc. Bác trai đi rồi, rồi Bá ốm liệt giường. May mà các con của Bá không tính "trả thù đời", Bá cứ thế mà ra đi nhẹ nhàng. Tôi nhớ nhiều chuyện về Bá, trong đó có chuyện ngày chiến tranh chưa kết thúc, Bá lên Hà Nội thăm Ông Ngoại, đi bộ chỗ Hồ Gươm thì thốt lên, đại ý là "người đông thế này mà Mỹ nó thả cho quả bom nhể". Rồi một chuyện nữa là lần đầu ăn ở căng-tin cơ quan, Bá dõng dạc mời cơm cả phòng ăn. 

Các con của Bá đi Nam làm giàu, phần lớn là khệnh khạng ông kễnh, nhất là anh cả. Hôm nay, Mẹ kể chị dâu họ giờ rất chịu khó qua chơi. Có bữa chị nói, chồng cháu dặn tiện đường đi chợ thì nhớ qua thăm, xem Dì có bị đau chân không. Với Mẹ chuyện này giống như trò đùa. Còn tôi thì nghĩ đơn giản, thời gian trôi qua, con người nhiều khi chẳng còn quan tâm hùng hổ giành giật với đời, với người. Và khi ấy thì họ hoá thành tốt bụng và dễ thương :-) 

Chúng tôi đạp xe xuống nhà anh họ ở cuối làng, đi qua nhiều con ngõ nhỏ cái này nối thông cái kia. Có hai ngõ liền nhau, một đám cưới và một đám ma. Có vẻ như cả hỉ lẫn hiếu đều vời chung một dịch vụ cỗ bàn vì tôi nhìn hai biển chỉ dẫn gửi xe giống y chang, kèm thông tin của nhà cung cấp dịch vụ. Chị dâu họ đón đồ thắp hương chúng tôi mang tới, bà chị đúng theo nghĩa đen của lời trèo lên bàn thờ to gần bằng cái giường Queen size để sắp xếp. 

Khi chúng tôi ra bàn nước ngồi tám chuyện, chị kể vừa đi một đám về. Tôi thiếu chút thì hỏi, thế còn đám kia. Câu hỏi đó cuối cùng vẫn chui ra khỏi miệng tôi, nhưng là sau bữa trưa, khi chị họ khác qua nhà mang cho hai túi rau bự gồm hành xanh và đậu đũa. Chị bảo, sáng đi một đám rồi, chiều đi đám còn lại. 

vườn nhà Bắc Ninh tháng 12/2023

Chúng tôi đứng ngoài vườn rau, nghe nhạc vọng í ới qua cái ao làng. Tôi hỏi, thế đây là cưới hay ma. Liền bị cười vào mặt vì kém hiểu biết. Nhân thể TL kể chuyện hôm làm đám cho Bá, có hẳn hai dàn nhạc, một truyền thống một hiện đại. Thế là có cảnh đang tò te tí thanh la sáo nhị bỗng nổi lên kèn đồng với hai ông mặc đồng phục trắng phau vai gắn gù bước đều ra đón khách vào phúng viếng. Truyền thống va đập hiện đại nhưng vẫn đảm bảo hài hoà. 

TL chê bếp của Mẹ bẩn. Tôi đồng ý với nó rằng thì bẩn thật, nhưng thay vì chê thì tôi cười khà khà. Có một lý thuyết tôi học được chừng 20 năm nay, từ nhiều người khác nhau, rằng đối với người có tuổi, tốt nhất là tôn trọng cái không gian sống - bao dung thể của họ. Rằng chớ có can thiệp. Vì chúng ta - đám con cháu - chỉ bất chợt xuất hiện trong tầm mắt các cụ trước khi quay lại với đời vật lộn cơm áo gạo tiền, và trong chốc lát đấy dù chúng ta hỉ hả về thành tích dọn dẹp cho các cụ thì ngay sau đó chỉ còn các cụ với một thế giới thể lý bị đảo lộn. Cái ta đây đắc thắng và tự cho là hữu lý của chúng ta được thoả mãn, còn các cụ già thì ngơ ngác, ơ kìa cái này vốn chỗ này giờ đâu ta. Tôi tin cái lý thuyết đấy, nên sau bữa trưa ngon, con gái chủ động rửa bát và chỉ lau chùi sạch sẽ đúng khu vực bồn rửa. Mẹ nói chỗ bếp ga để mẹ dọn, con nhìn mấy vệt lem nhem vâng dạ liền. 

Như mọi khi, "con gái chấy rận" ngồi bậc hiên nhổ tóc sâu cho Mẹ, nghe bà cụ già ề à chuyện trong nhà ngoài xóm. Như mọi khi, bà chê ông là già rồi thì "ngang" lắm. Như mọi khi, con chọc ghẹo bà cụ già, hai ông bà phải thế mới vui.

Trước giờ về, Bố gọi tôi ra nói chuyện. Tôi nghĩ, con cái đúng là "cục nợ" của cha mẹ, đến giờ vẫn là hai cụ già lo và tương trợ cho tôi chứ không phải là chiều ngược lại. Bố giải thích, giờ tai kém, lại cộng với nhiều lúc nghĩ không theo mạch nên mỗi lần con gọi điện về thì chủ yếu là Mẹ nói chuyện. Những lời dặn dò và chia sẻ của người lớn trong nhà nghe thì nhẹ bẫng nhưng theo thời gian mấy năm nay, với nhiều thay đổi và cả "biến cố" đã đến với tôi, tôi ý thức được sức mạnh của chúng. 

rau răm cảnh :-)

rau nhà ăn không hết, "béo" các chị họ

bưởi - quả không đẹp nhưng ăn ngon

em đây là ngâu - hoa ngâu

giải cứu cây trúc cảnh

với tay ngắt một cái rồi ăn chơi

nghe nói năm nay mất mùa hành nhưng vườn nhà ta vẫn ổn

ni dieu, ni maître: kết thúc một đoạn thầy-bà

kỳ học cuối cùng
từ trường ta ngó qua trường bạn

Hai thư điện tử được ấn nút gửi đi. Hành động nhỏ đánh dấu cột mốc to: tôi triệt để giải phóng bản thân khỏi các nghĩa vụ của/ở trường đại học, điều vốn được khẳng định từ lâu trên giấy tờ chính thức.

Và trong chiều muộn xám xít nền trời với gió và mưa đỏng đảnh chợt đến chợt đi của ngày hôm nay, không tệ chút nào nghe lại Léo Ferré (chứ không phải là La Canaille nhá - tôi chưa đủ cởi mở đến mức này).

(1)

Tôi bắt đầu hành trình thầy-bà của mình với tư cách trợ giảng cho một môn học mà nhiều người nghe thấy sẽ nhăn mặt, lắc đầu và có khi là lên cơn chỉ trích. Lớp học đầu tiên đó được tổ chức ở hội trường to, tôi cùng mấy đồng nghiệp trẻ lon ton chân chạy, phụ trách từng nhóm-lớp nhỏ. Sinh viên đều là dân tự nhiên, kỹ thuật. 

Có một chuyện hết sức thú vị là khi kỳ học chính thức kết thúc và tôi chuẩn bị nghỉ hè thì có hai bạn nhỏ sinh viên không rõ làm thế nào mò mẫm đến tận nhà riêng để "thăm cô". Hai cô gái với một quả dưa hấu to bự, thực hấp dẫn và hứa hẹn cho một bữa giải-khát ra trò trong tiết hè oi nực. 

Tôi ngạc nhiên lắm, và chẳng biết ai là ai. Cô này giới thiệu cô kia, em học trong lớp của cô, còn bạn em là sinh viên trường Tài chính. Ờ, rồi sao nữa. Cô gái giải thích tiếp, em kể với các bạn cùng trọ là học môn tư tưởng này không phải "đi phong bì", các bạn ý nhất định không tin. Vì thế, hôm nay em tới chơi cám ơn cô, bạn này đòi đi để xem mặt cô. Úi Giời!

Tôi không nhớ buổi thăm gặp với quả dưa hấu làm quà đó kết thúc như thế nào. Với tính của tôi thì khả năng cao là hai cô nhóc kia ra về hẳn có chút quà nhỏ kèm tay, như là cách tôi cảm ơn họ.

(2)

Tôi đi làm ở trường đại học theo kiểu "việc nó chọn tui chứ tui có chọn nó quái đâu". Gọi là sự sắp xếp của số phận đi!

Vô tư, được ai hỏi tôi cũng thật thà, em muốn "làm" về lịch sử tư tưởng Việt Nam hồi đầu thế kỷ [20]. Đó là cách nói của tôi cho một mối quan tâm cụ thể hơn: Cụ Nguyễn An Ninh. Tôi chẳng quan tâm tuồng Hai Bà Trưng ông viết, tôi cũng chẳng mấy để ý những diễn thuyết đình đám của ông. Lúc ban đầu, tôi chỉ là khoái chí so sánh văn lãnh tụ nhà ta với văn ông cụ này, khi được viết bằng tiếng Pháp. Chỉ thế thôi.

Tất nhiên là cái sự đặt vấn đề sặc mùi xỏ xiên, thậm chí còn bị coi là láo toét, phản-động của tôi khi đó rất mau giống như bếp than nhỏ bị dội nguyên cả thùng phi nước. Cả nước nghiên cứu tư tưởng của Người, cô cũng cần phải vậy.

(3)

Nguyễn An Ninh cứ thế bị quẳng ra sau gáy. Nhờ TA giúp mà tôi mần được liền ba bốn tập tài liệu, mỗi tập dày đến cả gang tay và đủ để làm hung khí gây án mạng, tập hợp bài vở của cụ Nguyễn. Sách vở này, tôi đã cho đi hết từ lâu rồi. Giờ trong nhà căn hộ tôi chỉ giữ lại đôi ba cuốn sách dạng tiểu sử, hồi ký liên quan đến Nguyễn An Ninh, những thư văn mà tôi không biết bao giờ sẽ đọc lại, chỉ biết là giữ làm kỷ niệm.

Làm chân chạy dưới danh nghĩa trợ-giảng đâu được đôi ba học kỳ thì tôi được ông thầy kiêm ông sếp phó giao nhiệm vụ, em phải làm thế nào nghiên cứu kết hợp được ba nội dung, tư tưởng Hồ Chí Minh, kinh tế và nghiên cứu giới và phụ nữ. Wow. Một món tôi đã đủ chết ngập, giờ còn là 3 trong 1. Tôi chạy mất dạng, và có vẻ như đó là một trong những lý do chính để tôi bị ghét về sau này.

Tất nhiên là trong một guồng quay mà cái đinh cái ốc nào cứ tìm cách vặn vẹo phóng mình theo kiểu của riêng mình sớm muộn cũng bị nhổ văng và vứt bỏ. Tôi vừa hèn vừa lười, thích sống yên ở cái ao làng chữ nghĩa chật hẹp này, nên bướng thì bướng mà thoả hiệp thì vẫn thoả hiệp. Và cứ thế, theo một cách vô cùng tự nhiên, tôi gắn với món chị em này.

(4)

Kết quả lao động, phần là đối phó kiểu có thành tích báo cáo chứng thực đã hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao trong bảng đánh giá kết thúc năm học, phần là do thực sự tôi yêu thích mà làm, tính ra không dày cũng chẳng mỏng.

Tôi không thích con người, không thích giao tiếp, vẽ rồng vẽ rắn oang oang cái miệng ở những nơi chốn tụ họp học thật học giả từ quốc doanh sang quốc tế - kiểu đại hội võ lâm các nhà tài trợ phát triển trong đó kiểu gì cũng phải có tiết mục tiếng nói của chị em - tôi lại càng ghét và cũng là không có khả năng. Niềm vui to của tôi là đọc, ngẫm nghĩ và khi có dịp thì viết, với một thái độ trung lập và khách quan nhất có thể.

Nhưng rất mau, tôi phát hiện sự vô tư đó chẳng có giá trị gì. Có bài vở trong sách được in ở cái nhà xuất bản to và oách nhất nước ư? Thoạt nghe hay đấy, nhưng nhìn kỹ mà xem, bài mình viết ra bị thiến hoạn đến thảm. Tôi thắc mắc thì được rỉ tai, nhạy cảm chị ơi. Giời ạ. Paolo Freire cả nước Việt Nam này tôi đoán chắc chưa đến mươi người nhắc tên, nhạy cảm cái con khỉ. Vâng, nhưng mà vì chị nói tới áp bức, tới tự do... thành ra là nhạy cảm. Tôi thua!

(5)

Tôi có một kỳ lên lớp ở học viện đàn bà. Lớp học trang bị hiện đại với rất nhiều tóc tai thiếu nữ từ đen tới nâu vương vãi sàn nhà. Học trò số đông là cử-tuyển, đi học không ngủ gà ngủ gật thì là lâng câng láo cáo, một vài cô bé xinh xinh thì chia sẻ giữa hai phong cách hót-gơn phóng khoáng và tiểu thư ngôn-tình Lâm Đại Ngọc thời 4.0.

Tôi mau gạt bỏ cơn chán nản, quyết chí tranh thủ thời cơ khám phá một thế giới tuổi-trẻ mà trước nay ở trường đại học của mình tôi gần như không thấy có. Kỳ học kết thúc, tôi bắt đầu thấm thía cái ý tứ trong nhận xét nơi cửa miệng vài người mà trước đó tôi nghe dứt khoát không hiểu, đại ý là cứ phải là con cái bọn quan chức địa phương mới là khiếp. 

Cũng ở viện đại học chị em này mà tôi càng chắc nịch cái cảm giác và sau thành quan điểm cá nhân của mình: rất nhiều người, nhiều kẻ nhân danh vì và cho người yếu thế thực chất là những người, những kẻ kiếm chác lợi lộc cho bản thân. Tiền đổ cho nghiên cứu và/hay dự án [hỗ trợ] phát triển, người nghèo, phụ nữ và giới... tôi đảm bảo nếu được bạch hoá thì cứ gọi là khối tổ chức, chương trình, dự án, đề tài này kia chi nọ có vấn đề to về tính giải-trình.

Câu chuyện chị em mà tôi vô tình gắn mình vào cứ thế theo năm tháng trở thành một dạng routine. Không đến mức làm cho xong việc, nhưng mỗi khi bắt đầu một lớp học mới, tôi luôn tự nhủ, không bất ngờ, không thất vọng. 

Và phần thưởng tôi nhận về xem ra không tệ. Bất chấp một số không nhỏ bạn trẻ sống gấp gáp chỉ muốn đi tắt đón đầu và nói, làm những điều vĩ đại, chỉ quan tâm sau này có cơ hội làm việc ở mấy khu phố Phan Đình Phùng, Trần Bình Trọng hay Nguyễn Phong Sắc, vẫn luôn có vài cô vài cậu chân thật suy nghĩ của mình, dám thắc mắc, dám hiếu kỳ. Tôi không dại dột gì mà xui họ dấn thân tuổi trẻ, càng không vẽ ra những ảo mộng to lớn về sức mạnh tuổi trẻ này kia chi nọ theo lối diễn ngôn đoàn đội. Đơn giản tôi chỉ nói, thật là tuyệt khi có một lúc nào đó mình được tự do là mình, từ nghĩ tới biểu đạt.

(6)

Bài luận được sinh viên gửi qua mạng nhện có hai phần. Một bình luận về chương sách của Pettus, một là viết theo chủ đề tự chọn. 

Hơn ba chục bình luận chỉ có nhõn một cái là thực thà thắc mắc, bày tỏ một chút không đồng tình với tác giả. Còn lại là tán dương bét nhè. Tôi đọc mà cười ha ha ha như một con mụ dở. Học trò giờ hay, rất chi là hợp thời. 

Viết theo chủ đề tự chọn thì còn hài hước hơn nữa. Đọc các bài viết mà tôi gặp được cả một đống người quen và/hoặc biết. Văn chương giáo sư, nhà báo, nhà hoạt động nữ quyền, cán bộ lãnh đạo hội đàn bà, ông bộ này bà ban nọ cứ gọi là chen chúc trong một đường hầm tư tưởng. Tôi kính phục các bạn trẻ này, Quá tự tin, quá "ngạo nghễ" - nói nhại theo ý kiến tung hô một thời "chuyến bay giải cứu".

(7)

Tôi không bực, phẫn nộ lại càng không.

Sinh hoạt trí thức xứ mình nó là vậy. Tôi đây bài vở còn bị giáo sư, thầy hướng dẫn của bạn bê nguyên mấy chục trang từ kỷ yếu hội thảo sang sách in bởi nhà xuất bản của đảng ta kia kìa. Hôm nhìn cuốn sách có bài của mình mà không có tên mình, tôi choáng lắm. Biết chuyện, D và mồ ma partner bực và thắc mắc sao tôi không có hành động gì vì sự liêm-chính. Các ông anh hỏi, con em xin trả lời, dạ em ngại. Vì bạn viết chung bài là học trò của một trong hai vị đứng tên sách. Vì hai vị kia, một ông là tốp-tem giới nghiên cứu làng xã ở Việt Nam, một ông vừa là con rể của một ông quan lý luận lại vừa chính ông cũng là một lãnh đạo cơ quan lý luận, tôi bày tỏ ý kiến thì ngang với lấy đá đập đầu mình à. Bỏ đi!

Tôi nghĩ về các bạn nhỏ thì chỉ thấy tiếc, việc nhỏ làm chưa xong thì sao nói mấy việc to tát a.

Nhưng mà thôi, thế giới ngày nay nổi bật xu hướng càng to mồm, càng nói lời to tát thì càng là dấu chỉ thành công, càng có cơ hội thành đạt. Lựa chọn sống, từ lối qua cách tới đạo lý, là chuyện của riêng mỗi người.

Tôi đã kết thúc hành trình thầy-bà của mình như vậy!